Субкаманда́нтэ Інсурхéнтэ Ма́ркас (ісп.: Subcomandante Insurgente Marcos) — левы мексіканскі палітык, пісьменнік, філосаф, лідар i iдэолаг руху сапатыстаў, кiраўнiк CАНВ (1994—2014), аўтар больш за 200 эсэ і 21 кнігі.
Мяркуюць, што сапраўднае імя субкамандантэ — Рафаэль Себасцьян Гiльен Вісэнтэ (ісп. Rafael Sebastián Guillén Vicente), але сам ён гэта абвяргае, сцвярджаючы, што «Маркас нарадзіўся 1 студзеня 1994 года» (дзень пачатку індзейскага паўстання). Маркас — сапраўднае імя аднаго з памерлага сябра субкамандантэ. Цяперашні Маркас кажа, што таго, кім ён быў у пачатку 80-х, больш не існуе, таму яго былое імя не мае ніякага значэння[2][3].
Мексіканскі ўрад сцвярджае, што Маркас наведваў езуіцкую школу ў Тампiкa, дзе ён азнаёміўся з тэалогіяй вызвалення. Вышэйшую адукацыю атрымаў у Нацыянальным аўтаномным універсітэце Мексікі, пасля чаго атрымаў званне прафесара філасофіі ў сумежным універсітэце UAM.
У 1983 годзе Маркас адправіўся ў горы Ч’япас, каб пераканаць бедных індзейцаў майя арганізаваць і запусціць пралетарскую ревалюцыю супраць мексіканскай буржуазіі і федэральнага ўрада. Выслухаўшы яго прапанову, жыхары Ч’япас «проста глядзелі на яго», а пасля адказалі, што яны не гарадскія рабочыя.
Ходзяць чуткі, што Маркас пакінуў Радзiму ў сярэдзіне 1980-х гадоў, з’ехаўшы ў Нікарагуа, каб служыць у сандынiстаў пад псеўданімам El Mejicano. У канцы 1989 года Маркас вярнуўся ў Мексіку, каб дапамагчы стварыць «Сапатысцкае Войска Нацыянальнага Вызвалення» (СВНВ) пры падтрымцы сандыністаў і сальвадорскага левага партызанскага атрада ФНОФМ.
Зімой 1994 пачалося індзейскае паўстанне ў ў мексіканскім штаце Ч’япас, якое рух сапатыстаў падтрымаў. Аднак урад хутка здушыў мяцеж, а САНВ прыйшлося ненадоўга залегчы на дно.
У красавіку 2001 Субкамандантэ Маркас ўзначаліў мірны паход на Мехіка.
У чэрвені 2005 года ў рамках разгортваецца прэзідэнцкай кампаніі Маркас анансаваў «Іншую кампанію». Сапатысты не збіраліся вылучаць або падтрымліваць каго-небудзь з кандыдатаў на прэзідэнцкі пост, замест гэтага яны вылучылі патрабаванні прыняцця новай канстытуцыі, у якой былі б замацаваны агульнанацыянальная ўласнасць на натуральныя багацці Мексікі і аўтаномныя правы для 57 карэнных этнасаў.
У кастрычнiку 2007 Субкамандантэ Маркас праводзіць сустрэчу з прадстаўнікамі індзейскіх народаў Мексікі. Ён заявіў, што гэтае мерапрыемства прымеркавана да 515-годдзя ўварвання на зямлі індзейцаў, якія затым падвергнуліся «капіталістычнай псуты і эксплуатацыі»[4].
У лiпенi 2012 Энрыке Пенья Ньета быў абраны прэзідэнтам Мексікі. Новы кіраўнік дзяржавы працягнуў праамерыканскую палітыку сваіх папярэднікаў. Сапатысты правялі пратэстныя акцыі ў штаце Ч’япас супраць новай улады. Сярод дэманстрантаў быў Субкамандантэ Маркас[5].
У маі 2014 года ў заяве «Паміж святлом і ценем», размешчаным на сайту САНВ субкамандантэ Маркас заявіў, што пакідае арганізацыю, сказаўшы, што «голас Сапатысцкай арміi нацыянальнага вызвалення больш не з’яўляецца маім голасам», патлумачыўшы гэта рашэнне «ўнутранымі зменамі» ў руху. Ён заявіў, што «мы вырашылі, што сёння Маркаса больш не існуе», дадаўшы, што гэта было яго апошняе паведамленне ў якасці лідара арміі і аспрэчыўшы чуткі пра сваю хваробу, сказаў, што яго місія — пракласці шлях для новага пакалення, якому трэба будзе з гэтага часу гаварыць ад імя арміі[6][7].
Творчасць Субкамандантэ накіравана, па большай частцы, на барацьбу з неалiбералiзмам. Вельмі часта ў сваіх эсэ ён выкарыстоўвае іронію, прыпавесці і паэтычныя прыёмы, а таксама стыль магічнага рэалізму. Палітычная філасофія Маркаса, якую называюць таксама неасапатызмам, можа быць ахарактарызаваная як сумяшчэнне асноўных прынцыпаў марксізму i анархізмy.[8]