Святая зямля
Свята́я зямля́ (іўр.: ארץ הקורש, Eretz ha-Kodesh; лац.: Terra Sancta; грэч.: Άγιοι Τόποι, Agioi Topoi; араб. , al-Ardu l-Muqaddasa) - частка тэрыторыі сучаснай Дзяржавы Ізраіль (да 1948 года - Палесціны). З’яўляецца святыняй чатырох аўрамічных рэлігій: Веры бахаі, іўдаізму, хрысціянства і ісламу.
У іўдаізме
Асноўны артыкул: Зямля Ізраіля
У хрысціянстве
Святая зямля - агульная еўрапейская назва Іерусаліма і навакольных тэрыторый. Геаграфічна атаясамліваецца з Палесцінай. Назва ўзнікла ў сувязі з размешчваннем на гэтых тэрыторыях хрысціянскіх святынь, якія з’яўляліся сведчаннямі адбываўшыхся тут падзей свяшчэннай (біблейскай гісторыі) ці былі неяк з імі звязаны (напрыклад: Гефсіманія, Галгофа і г. д.).
Гісторыя Святой зямлі
Гісторыя крыжовых паходаў фарміравалася на падставе аднаўлення кантроля над хрысціянскімі святынямі на Святой зямлі.
Да крыжовых паходаў адзінымі ўладальнікамі Святых месц з’яўляліся царкоўныя абшчыны Усхода: грэка-праваслаўная, армянская, сіра-якабіцкая, коптская і абісінская; пасля крыжовых паходаў Святыя месцы перайшлі пад кіраванне Рымска-каталіцкай царквы.
Калі ў 1187 годзе, Іерусалім зноў быў заняты мусульманамі, султан Саладзін атрымаў як ключы Труны Гасподняй, так і іншымі Святымі месцамі, і толькі потым паступова ўдалося лацінянам і грэкам, карыстаючыся спрыяльным абставінам, атрымаць права валодання Святымі месцамі.
У 1230 г. Папа Рыгор IX прызначыў францысканцаў ахоўнікамі Святых месц. З XVI стагоддзя Францыя стала абаронай правоў рымска-каталіцкай царквы на Усходзе і дамаглася ад Порты падцвержання правоў францысканаў на валоданне Святымі месцамі. Паміж лацінянамі і грэкамі з даўніх часоў адбываліся спроэчкі з-за розных ільгот і пераваг, якімі карысталіся паслядоўнік абедзьвух канфесій падчас наведвання Святых месц. Гэтыя спрэчкі абцяжарвалі Атаманскую Порту, якая вырашала справы то на карысць аднаго, то на карысць другога бока і часта выклікала незадавальненне абодвух.
У 1740 г. Францыя дабілася ад султана новых прывілееў для каталіцкай царквы, на шкоду праваслаўным; але потым, пры абыякавасці французаў да рэлігійных спраў, грэкам удалося атрымаць ад візіраў большую частку царквы Св. Труны, царквы ў Віфлееме і адзін з трох ключоў ад пячоры, дзенарадзіўся Ісус.
Калі ў 1808 годзе царква над Труной Гасподняй згарэла, грэкі ўзялі на сябе пабудову новага храма і зрабіліся адзінымі ўладальнікамі большай яго часткі. У XIX ст. Расія выступае ў якасці заступніка ўсіх грэка-праваслаўных хрысціян на Усходзе і прад’яўляе патрабаванне на валоданне ключом ад царквы Св. Труны. Гэтаму ўспрацівілася Францыя, якая ў 1850 годзе запатрабавала на падставе дагавора 1740 года каб каталіцкім святарам была вернута вялікая царкваў Віфлееме з правам усталяваць там новую зорку, змяніць дываны ў пячоры і ўвогуле мець у выключным валоданні труну Прасв. Багадродзіцы і Камень мірапамазвання; разам з тым Францыя прысвойвала сабе права зрабіць неабходны рэмонт у вялікім купале царквы Васкрасення і аднавіць у ёй усё, як было да пажару 1808 года.
З-за пярэчванняў Расіі, Порта абяцала грэкам даць права служыць літургію ў царкве Ўзнясення, якая да таго часу належала выключна каталікам; грэкам было прадастаўлена таксама права аднавіць купал без умяшання каталікоў, але апошнія атрымалі права адпраўляць службу ў пячоры Гефсіманіі, і яны атрымалі права, разам з грэкамі і армянамі, мець ключы ад апўднёва-усходніх і паўночных варот вялікай Віфлеемскай царквы. Але, неўзабаве, Асманская імперыя, пад уплывам Францыі, ухілілася ад выканання дадзеных Расіі абяцанняў. Гэта выклікала спыненне дыпламатычных адносін паміж Расіяй і Асманскай імперыяй, а потым Крымскай вайны 1853-55 гадоў, у выніку няўдалага для Расіі сыхода якой яе патрабаванні засталіся невыкананымі.
У 1868-69 гг. Расія, разам з Францыяй, аднаваіла купал над Св. Труной, пасля чаго і Расія атрымала права валодання царквой Св. Труны.
На пачатак XX ст. розныя правы на царкву Труны Гасподняй выглядалі наступным чынам: султан лічыўся уласнікам зямлі пад царквою і паветра над царквою; ключы ад царквы знаходзіліся ў руках мусульман; яны ж ахоўвалі будынак царквы і назіралі за парадкам унутры будынка. Царква ўтварала агульную ўласнасць (comdomimum) шасці веравызнанняў; галоўнымі ўласнікамі з’яўляліся тры прывілеяваных веравызнанні ў Іерусаліме - каталікі, грэкі і армяне; меньшыя правы мелі копты, якабіты і эфіопы. Царква ў Віфлееме належала грэкам; што тычыцца пячоры, то на яе пад’ялялі правы як усходння царкав, так і каталікі.
Увогуле, у пытанні аб валоданні Святымі месцамі трэба адрозніваць агульнае валоданне, выключнае валоданне і права карыстання. Берлінскі кангрэс 1878 пастанавіў, што адносна Святых месц павінна быць захавана Status quo.
Пачынаючы з 60-ых гадоў XX стагоддзя тэрыторыя Святой зямлі з’яўляецца прадметам араба-ізраільскага канфлікта.
Літаратура
- Густерин П. В. города Арабского Востока. - М.: Восток-Запад, 2007. - 352 с. - (Энциклопедический справочник). 2000 экз. - ISBN 978-5-478-00729-4
Спасылкі
Тэмы гэтай старонкі (4):Катэгорыя·Біблейскія месцы
Катэгорыя·Ізраіль
Катэгорыя·Геаграфія Евангелляў
Катэгорыя·Палесціна