Манах
Мана́х, мана́ства (грэч.: μοναχός — адзіночка, самотны) — звычайна член рэлігійнай абшчыны (таксама манашка), які ў адпаведнасці з абяцаннем (клятвай) вядзе аскетычнае жыццё або ў рамках манаскай супольнасці, або ў адзіноце, пустэльніцтве. Манахі пражываюць у манастырах, пустынях, лаўрах. Манах ад нашэння чорнага адзення названы чарнец, чарніца (манашка), чернцы (манахі). Святары ў манастве — чорнае святарства. У адрозненні ад жанатых святароў — белае святарства. Манах і святар — два розныя паняцці. Сінонімам слова “манах” выступае таксама стараславянскае слова мужчынскага роду инокъ ("инока", “инокиня” жаночага роду); ад іншых выдатны чалавек “иной” (адзін адзіны, адасоблены, пустэльнік); “инокий” (інакш павінен весці сваё жыццё адрозніваючыся ад іншага, свецкіх паводзін).
Інстытут манаства характэрны для каталіцкага і праваслаўнага хрысціянства, індуізму і будызму. Часам да манахаў прылічаюць і дэрвішаў Ісламу — але гэта спрэчна, паколькі падабенства чыста знешняе: дэрвішы маглі жаніцца, мелі ўласныя дамы і жылі сваім уласным жыццём. З’явіліся манахі ў сярэдзіне I тыс. да н.э. у будызме. Ад III ст. н.э. манаства з’явілася і ў хрысціянстве з Сірыі і Егіпта, як форма ўвасаблення аскетычнага ідэала, якое з’яўляецца адлюстраваннем дуалістычнага светаразумення, у супрацьпастаўленні духа і цела (дабра і зла). Манахаў няма толькі ў пратэстантызме.
Традыцыя лічыць заснавальнікамі хрысціянскага манаства егіпецкіх падзвіжнікаў святых Антонія Вялікага і Пахомія. На Русі заснавальнікамі манаства лічаць вялебных Антонія і Феадосія Пячэрскіх, якія стварылі ў X—XI стст. Кіева-Пячэрскі манастыр. Манах (манах) прымае абяцанні ўбоства (адмова ад прыватнай уласнасці), чысціні (бясшлюбнасці), паслушэнства (абсалютнага падпарадкавання Статуту і манастырскай ўлады). Манахі аднаго манастыра называюцца браціяй. І маюць тры ступені: расафор, маласхімнік, вялікасхімнік. Чорнае адзенне праваслаўных манахаў — сімвал адмовы ад свецкага і смутку. Прыняцце манаства адбываецца ва ўрачыстым абрадзе (Чыне) пастрыжэння. З манаства фармуецца вышэйшае кіраўніцтва Царквы — епіскапат.
У хрысціянстве першымі манахамі былі людзі, якія хацелі весці больш набожны лад жыцця ў параўнанні з іншымі людзьмі, і дзеля гэтага сыходзілі ад свету, адасабляліся. І свядома абмяжоўвае сябе, з пэўнай мэтай, каб дасягнуць пэўнага развіцця. З часам яны сталі аб’ядноўвацца ў манастыры — супольнасці манахаў. Задачы асабістага выратавання зліваліся з агульнацаркоўнымі задачамі (і сацыяльнымі). Сыход манахаў ад свецкага, адмова ад каштоўнасцяў свецкага жыцця, прыняцце часовых або пастаянных шлюбаў чысціні, убоства і паслушэнства спалучаліся з імкненнем ўздзейнічаць на свет сваім прыкладам (і пропаведдзю). У Заходняй Еўропе манаства распаўсюдзілася ад IV ст. Папулярнасцю карысталіся бенедыкцінцы. Клюнійская рэформа ў X—XI стст. ўмацавала сувязь манаства з папствам, спрыяла ўзмацненню папскай улады. І ў значнай ступені падпарадкавала жыццё і дзейнасць каталіцкага духавенства прынцыпам манаства. Зліццё ідэй манаства з місіяй кліру ўвасобілася ў інстытуце статутных канонікаў (canonici regolari), якія спалучалі святарскі стан з прыняццем манаскіх шлюбаў. Найважнейшым напрамкам у Каталіцкай Царкве сталі ад XIII ст. жабруючыя Ордэны, якія займалі пануючае становішча да пачатку Контррэфармацыі. Іх адціснулі езуіты і розныя манаскія кангрэгацыі. У сучасным свеце налічваецца 213917 каталіцкіх манахаў, з іх 149176 манахі ў Святарстве, і 908158 манашак розных манаскіх аб’яднанняў.
Манахам не можна назваць любога мужчыну (і любую жанчыну), якія маючы фізічную і псіхічную магчымасць ўступаць у шлюб і палавыя (сексуальныя) адносіны, заводзіць сям’ю і дзяцей аднак не робяць гэтага з асабістых меркаванняў або з-за хваробы. Напрыклад, у каталіцкім абрадзе манахі складаюць пісьмовую прысягу і прымаюць вышэй паданыя шлюбы. Перад тым бяруць блаславенне бацькі і маці, рэкамендацыю пробашча, праходзяць этапы выпрабавання паклікання ў манаскі стан і г.д. Вышэй сказанае абмежаванне сапраўдных манахаў яўляецца элементам іх жыцця, але не мэтай. Манахі імкнуцца весці анёлападобны лад жыцця, сведчыць аб Небе жывучы ў целе на Зямлі.
Крыніцы
- укл. Василь Яременко і Оксана Сліпушко, “Тлумачний словник української мови”, вид. “Аконіт”, м. Київ, 2000 р. ISBN 966-7173-02-X, том 2 (Ж-О), с. 680;
- ред. Митрохин Л.Н. и др., “Христианство” (словарь), изд. “Республика”, г. Москва, 1994 г., с. 164, 290;
- составил священник магистр протоиерей Григорий Дьяченко, “Полный церковно-словянский словарь”, 1900 г., c. 223, 997.
Спасылкі
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Манахі
Катэгорыя·Манаства
Катэгорыя·Рэлігійныя тытулы