Луі Дэніэл Армстранг (англ.: Louis Daniel Armstrong; 4 жніўня 1901, Новы Арлеан — 6 ліпеня 1971, Нью-Ёрк), амерыканскі джазавы музыкант (труба, кларнет) і спявак, кіраўнік ансамбля. Аказаў вялікі ўплыў на развіццё джазу і яго папулярызацыю ва ўсім свеце.
У маладосці вучыўся ў вулічных музыкантаў, спяваў у хоры, іграў у барах, выступаў з рознымі джазавымі аркестрамі. Арганізатар і ўдзельнік першых негрыцянскіх джаз-бэндаў у Новым Арлеане. У 1947 заснаваў джазавы секстэт «Усе зоркі Луі Армстранга», гастраліраваў з ім як саліст-трубач у многіх краінах Амерыкі, Еўропы, Азіі, Афрыкі. Стварыў уласны непаўторны стыль выканання, для якога характэрны надзвычайная віртуёзнасць, імправізацыйная свабода, разнастайнасць тэмбравых формаў і рытмаформул. Перанёс некалькі аперацый на галасавых звязках. Аўтар многіх блюзавых і джазавых песень. Выступаў з многімі вядомымі музыкантамі і спевакамі (Б. Сміт, Э. Фіцджэральд і інш.). Адносіцца да ліку найбольш славутых музыкантаў Амерыкі ХХ ст. Здымаўся ў многіх (звыш 50) музычных і мастацкіх фільмах. Выканаў (разам з Э. Фіцджэральд) джазавую версію оперы Дж. Гершвіна «Поргі і Бэс». Апублікаваў некалькі аўтабіяграфічных кніг.
Луі, як называлі яго на крэольскі манер, нарадзіўся ў найбяднейшым негрыцянскім раёне Новага Арлеана. Рос у няшчаснай сям’і (маці — прачка, бацька — рабочы-падзёншчык). Яго бацька кінуў сям’ю, калі хлопчык быў яшчэ немаўляткам. Маці стала прастытуткай, і хлопчыка разам з малодшай сястрой Беатрыс аддалі на выхаванне бабулі Джазэфін, якая яшчэ памятала часы рабства. Праз некаторы час маці Армстранга, Мэйэн, забрала Луі, але належнай увагі яму ніколі не надавала. Армстранг з дзяцінства займаўся развозкай вугалю, продажам газет і іншай падобнай працай. У сем гадоў ён стаў дапамагаць па хаце ў сям’і гандляроў вуглём Карнофскі — яўрэяў, якія нядаўна імігрыравалі ў Амерыку з Расійскай імперыі. Пазней ён стаў заставацца ў іх начаваць і з часам стаў практычна прыёмным сынам у гэтай сям’і[1][2]. Карнофскі жылі ў Сторывіле — раёне, вядомым сваімі свабоднымі норавамі, а таксама барамі, клубамі, танцзаламі і публічнымі дамамі. Менавіта Карнофскі пазней далі грошай Армстрангу на куплю карнета, яго першага ўласнага музычнага інструмента[1][2][3].
Армстранг рана пачаў спяваць у невялікім вулічным вакальным ансамблі, гуляў на барабанах і за некалькі гадоў натрэніраваў свой слых. Першую музычную адукацыю ён атрымаў у турме-інтэрнаце «Уэйф’с Хоум» для каляровых падлеткаў ў 1913 годзе, куды трапіў за выпадковы гарэзны ўчынак — стральбу з пісталета на вуліцы ў Новы год (пісталет быў выкрадзены ім у палісмена — аднаго з кліентаў маці). Там ён адразу далучыўся да лагернага духавога аркестра і навучыўся гуляць на тамбурыне, альтгорне, а затым асвоіў карнет. Аркестр выконваў традыцыйны для таго часу рэпертуар — маршы, полькі і папулярныя песенькі. Да часу заканчэння тэрміну Луі вырашыў стаць музыкам. Вызваліўшыся, ён пачаў хадзіць па клубах і гуляць на пазычаць інструментах у мясцовых аркестрах. Яго ўзяў пад сваё заступніцтва Кінг Олівер, які лічыўся тады лепшым карнетыстам горада і якога сам Луі Армстранг лічыў сваім сапраўдным настаўнікам. Пасля ад’езду Олівера ў Чыкага ў 1918 годзе Армстранга узяў у свой ансамбль вельмі аўтарытэтны трамбаніст Кід Оры. Луі эпізадычна пачаў выступаць у ансамблі «Tuxedo Brass Band» Оскара «Папы» Селясціна, дзе гулялі тады такія музыкі як Пол Дамінгес, Заці Сінглтан, Альберт Нікалз, Барні Бігард і Луіс Расел. Удзельнічаў у джазавых парадах па вуліцах роднага горада і гуляў у бэнде «Jazz-E-Sazz Band» Фэтс Мерэйбла, які выступаў у дансінг на параходах, якія плаваюць у летні сезон па Місісіпі. Пасля таго, як Мерэйбл, досыць прафесійны бэнд-лідар, мусіў даць юнаку асновы нотнай граматы, Армстранг стаў лічыцца кваліфікаваным музыкантам. За ім, паступова, у асяроддзі музыкаў замацоўваецца мянушку Сачма — скарачэнне ад англійскага Satchel Mouth («рота-футра»).
У 1922 годзе Оліверу спатрэбіўся другой карнетыст, і ён запрасіў Армстранга ў Чыкага гуляць у «Лінкальн Гарденс» (рэстаран на 700 месцаў) у сваім аркестры «Creole Jazz Band». Гэты бэнд быў у той час самым яркім джазавым складам ў Чыкага, і праца ў гэтым бэнде многае дала Армстрангу для яго будучай кар’еры. У складзе «крэольскага джаз-бэнда» Олівера ў Чыкага Армстранг зрабіў свае першыя запісы. У 1924 годзе ён у другі раз ажаніўся (першай яго жонкай была прастытутка, сімпатычная крэолка Дэйзі Паркер з Новага Арлеана) з піяністкай ансамбля, Ліў Хардзін, і па патрабаванні сваёй жонкі пачаў самастойную кар’еру. Армстрангі з’ехалі ў Нью-Ёрк, дзе Луі паступіў на працу ў аркестр Флетчара Хендэрсана. Там да яго прыйшла вядомасць, аматары джаза прыходзілі слухаць бэнд часцяком дзеля яго «гарачых» сола. Да гэтага часу канчаткова сфармаваўся ўласны стыль Луі Армстранга — яркі, імправізацыйны і вынаходлівы.
У гэты перыяд Армстранг ўдзельнічаў у запісах ансамбля «Blu Five» піяніста Кларенса Уільямса і працаваў у складах розных акампануе ансамбляў з многімі блюзавымі і джазавымі вакалістамі (Ма Рэйн, Трыкса Сміт, Кларай Сміт, Бэс Сміт, Альберт Хантэр, Мэгі Джонс, Евай Тэйлар, Вірджынія Лістан, Маргарэт Джонсан, Сіпі Уолес, Пэры Брэдфард).
У 1925 годзе па заканчэнні тэрміну ангажэмент у Флетчара Хендэрсана Луі Армстранг вярнуўся ў Чыкага і там шмат і паспяхова працаваў. Гуляў у Эрскін Тэйт ў тэатральным шоў-бэндзе, дзе ярка выявілася яго акцёрскае здольнасць. Менавіта ў гэты перыяд былі зроблены гістарычныя запісы са сваім лепшым студыйным складам «Hot Five». Запісы, зробленыя ў гэтыя гады пры ўдзеле трамбаніст Кіда Оры, кларнетыста Джоні Додса, выканаўцы на банджа Джоні Сэнт-Сіра і піяністкі Ліў Хардзін (пазней у запісах ўдзельнічаюць Фрэд Робінсан, Джымі Стронг, Эрл Хайнс і Затти Сінглтан) сталі шэдэўрамі джазавай класікі. У 1926 годзе Луі стаў салістам аркестра Кэрала Дзікерсана, а пасля яго сыходу сам стаў бэндлідарам і на працягу кароткага часу кіраваў уласным аркестрам «Louis Armstrong And His Stompers», членамі якога былі Бойд Аткінс, Джо Дыксан, Эл Вашынгтан, Эрл Хайнс, Рып Басет, Піт Брыгс, Табі Хол. У 1927 годзе да студыйнага квінтэта «Hot Five» далучыліся Піт Брыгс і Бэбі Додс (брат Джоні), утварыўшы новы студыйны склад «Hot Seven», з якім быў ажыццёўлены шэраг бліскучых сесійных запісаў. У гэты ж перыяд Армстранг адмовіўся ад карнета, цалкам перайшоўшы на трубу, ўпадабаную яму больш яркім гучаннем. Ён выступаў у дуэтах з піяністам Эрлам Хайнсам, пачаўшы спяваць у манеры «скэт» (упершыню гэта адбылося пры запісе п’есы «Heebie Jeebies»), атрымліваючы велізарны поспех у слухачоў.
У 1929 годзе Луі Армстранг канчаткова перабраўся ў Нью-Ёрк. Наступіла эра біг-бэндаў, і ён усё больш стаў канцэнтравацца на танцавальнай, папулярнай тады світ-музыцы (sweet music). Армстранг прынёс у гэты музычны стыль сваю яркую індывідуальную манеру, уласцівую хот-джазу, і хутка стаў зоркай нацыянальнага маштабу. Талент Сачма дасягнуў росквіту.
У 1930-я гады Луі Армстранг шмат гастраляваў, выступаў са знакамітымі біг-бэндамі Луіса Расэла і Дзюка Элінгтана, затым у Каліфорніі — з аркестрам Лявона Элкінса і Леса Хайта, удзельнічаў у кіназдымках ў Галівудзе. У 1931 годзе наведаў з біг-бэндам Новы Арлеан; вярнуўшыся ў Нью-Ёрк, гуляў у Гарлеме і на Брадвеі. Шэраг турнэ, учыненых у Еўропу (у даваенны перыяд з 1933 года ён некалькі разоў выступаў у Англіі, гастраляваў у Скандынавіі, Францыі, Галандыі) і Паўночную Афрыку, прынеслі Армстрангу шырокую вядомасць як у сябе на радзіме (раней у ЗША ён быў папулярны ў асноўным у негрыцянскай публікі), так і за мяжой. У прамежках паміж гастролямі ён выступаў з аркестрамі Чарлі Гейнза, Чыка Уэба, Кіда Оры, з вакальным квартэтам «Mills Brothers», у тэатральных пастаноўках і радыёпраграмах, здымаўся ў кінастужках.
У 1933 годзе ён зноў стаў кіраваць джаз-бэндам. З 1935 года ўсю дзелавую частку жыцця Армстранга ўзяў пад свой кантроль яго новы менеджар Джо Глейзер — прафесіянал у сваёй справе. У 1936 годзе ў Нью-Ёрку выйшла аўтабіяграфічная кніга Армстранга «Swing That Music». Затым наступілі праблемы са здароўем: ён перанёс некалькі аперацый, звязаных з лячэннем траўмы верхняй губы (дэфармацыя і разрыў тканін з-за празмернага ціску муштука і няправільнага амбушюры), а таксама аперацыю на галасавых звязках (з яе дапамогай Армстранг спрабаваў пазбавіцца ад хрыплага тэмбру голасу , каштоўнасць якога для яго непаўторнай выканальніцкай манеры ён усвядоміў толькі пасля).
У 1938 годзе Луі Армстранг ажаніўся чацвёрты (і апошні) раз з танцоркай Люсіль Уілсан, з якой ён пражыў да канца сваіх дзён.
У 1947 годзе Джо Глейзер, яго менеджар, сабраў для Армстранга ансамбль «All Stars» («Усе зоркі»). Першапачаткова гэта сапраўды быў аркестр ўсіх зорак — у яго тады ўваходзілі акрамя Луі Армстранга (труба, вакал) Эрл Хайнс (фартэпіяна), Джэк Тыгардэн (трамбон), Барні Бігард (кларнет), Бад Фрыман (тэнар-саксафон), Сід Кэтлет (ударныя) і іншыя знакамітыя майстры джаза. Пасля музыкі часта мяняліся і дзякуючы свайму ўдзелу ў групе многія малавядомыя да таго часу джазмэны набывалі вялікую вядомасць.
«All-Stars» арыентаваліся на выкананне ў стылі «дыксіленда», а таксама джазавыя апрацоўкі папулярных песень, прычым апошнія ўсё ж пераважалі ў рэпертуары ансамбля. Да сярэдзіны 1950-х гадоў Луі Армстранг быў адным з самых знакамітых у свеце музыкаў і шоўменаў, да таго ж ён зняўся больш чым у 50-ці фільмах. Дзярждэпартамэнт ЗША прысвоіў яму неафіцыйны тытул «Амбасадар джаза» і неаднаразова спансіраваў яго сусветныя турнэ. У сярэдзіне 50-х, калі Дзярждэп пры Эйзенхауэры быў гатовы фінансаваць яго паездку ў СССР, Луі адмовіўся:
«Людзі спыталі б мяне там, што робіцца ў мяне ў краіне. Што я б мог ім адказаць? У мяне выдатная жыццё ў музыцы, але адчуваю я сябе, як любы іншы негр…» |
Пасля, у 1960-я, неаднаразова абмяркоўваліся розныя варыянты яго гастролей у СССР, але ўсё гэта так і засталося ў праектах.
У 1954 годзе Армстранг напісаў другую аўтабіяграфічную кнігу «Satchmo. My Life in New Orleans».
У далейшым папулярнасць артыста працягвала ўзрастаць дзякуючы яго нястомнай і рознабаковай творчай дзейнасці. Характэрная яго сумесная праца з Сіднэем Бешэ, Бінга Кросбі, Саем Оліверам, Дзюкам Элінгтанам, Оскарам Пітэрсан і іншымі зоркамі джаза, удзел у джаз-фэстах (1948 — Ніца, 1956—1958 — Ньюпарт, 1959 — Італія, Мантерэй), гастролі ў многіх краінах Еўропы, Лацінскай Амерыкі, Азіі, Афрыкі. Пры яго садзейнічанні быў арганізаваны шэраг філарманічных джазавых канцэртаў у Таун-холе і на сцэне Метрапалітэн-оперы. Класічнай стала зробленая ім і Элай Фіцджэральд у 1950-я гады запіс оперы Гершвіна «Поргі і Бес».
У 1959 годзе Армстранг перанёс інфаркт, і з гэтага моманту здароўе ўжо не дазваляла яму выступаць у поўнай меры, аднак ён ніколі не спыняў канцэртныя выступленні.
У 1960-я гады Армстранг працаваў часцей у якасці вакаліста, запісваючы як новыя версіі традыцыйных кампазіцый у стылі госпел («Go Down Moses»), так і новыя песні (напрыклад, тэма да фільма «На сакрэтнай службе Яе Вялікасці», «We Have All the Time in the World »). Разам з Барбарай Стрэйзанд ён прыняў удзел у мюзікле «Прывітанне, Долі!»; выпушчаная асобным сінглам песня «Hello, Dolly!» у яго выкананні дайшла да першага месца ў амерыканскім хіт-парадзе продажаў. Апошнім хітом Армстранга стала жыццесцвярджальная песня «What a Wonderful World» (першае месца ў Вялікабрытаніі).
У канцы 1960-х гадоў здароўе артыста стала рэзка пагаршацца, але ён працягваў працаваць. 10 лютага 1971 года ён у апошні раз гуляў і спяваў у тэлешоў са сваім старым партнёрам па сцэне Бінга Кросбі. У сакавіку Сачма і яго «All Stars» яшчэ два тыдні выступалі ў «Уолдарф-Асторыя» ў Нью-Ёрку. Але чарговы сардэчны прыступ зноў прымусіў яго легчы ў бальніцу, дзе ён прабыў два месяцы. 5 ліпеня 1971 годзе Армстранг папрасіў сабраць яго аркестр для рэпетыцыі. 6 ліпеня 1971 года найвялікшы джазмэн сышоў з жыцця: сардэчная недастатковасць прывяла да адмовы нырак.
Смерць Армстранга выклікала сапраўдны паток самых шчырых і глыбокіх спачуванняў. Многія газеты не толькі ў ЗША, але і ў іншых краінах (у тым ліку і савецкая газета «Весткі») змясцілі на першай паласе паведамленне пра яго смерць. Пахаванне прайшлі вельмі ўрачыста і трансляваліся па тэлебачанні на ўсю краіну. 8 ліпеня цела было выстаўлена для ўрачыстага развітання ў навучальны манеж Нацыянальнай гвардыі, прадастаўленым для гэтых мэтаў па асабістым распараджэнні прэзідэнта ЗША. У заяве, зробленым прэзідэнтам Ніксанам, гаварылася: «Спадарыня Ніксан і я падзяляем гора мільёнаў амерыканцаў у сувязі са смерцю Луі Армстранга. Ён быў адным з творцаў амерыканскага мастацтва. Чалавек яркай індывідуальнасці, Армстранг заваяваў сусветную вядомасць. Яго бліскучы талент і высакароднасць ўзбагацілі наша духоўнае жыццё, зрабілі яго больш насычаным».
Біёграф Армстранга Джэймс Лінкальн Коліер пісаў: «Азіраючыся на творчасць Армстранга, дзівішся таму, якое велізарнае ўздзеянне яна аказала на музыку XX стагоддзя. Амаль немагчыма, уключыўшы радыё ці тэлевізар, пачуць музыку, у якой бы не адбіўся яго ўплыў».
Луі Армстранг быў адным з найвялікшых музыкаў, калі-небудзь якія гулялі джаз і адначасова адной з самых супярэчлівых постацей у ім. Труба Армстранга гучала чароўна, асабліва, калі ён быў ва ўдары. Ад таго, напэўна, многіх музыкаў і слухачоў літаральна асляпляюць яго талент. Таму і сёння для большасці джаз — гэта перш за ўсё Луі Армстранг. Усё, за што людзі любяць джаз, ўвасоблена ў гэтым імя. І хоць Луі Армстранг — гэта яшчэ не ўвесь джаз, але ён — гэта душа джазавай музыкі.
З’яўляючыся трубачом-рэвалюцыянерам свайго часу, Армстранг заклаў падмурак усіх будучых джазавых рэвалюцый. Калі б яго не, лёс джазавай музыкі мог скласціся па-іншаму. З прыходам Сачма сыходзіць у цень мяккая афарбоўка гуку і калектыўныя імправізацыі. А Луі Армстранг яркім гукам трубы, з дзіўнай вібрацыяй, з галавакружнымі пераходамі, з рытмічнай разняволення і невычарпальнай фантазіяй сваіх імправізацый пашырае ўяўленне аб магчымасцях трубы і музыканта, які грае на ёй. Дзякуючы Армстрангу джаз пайшоў па сольнаму шляху развіцця.
Армстранг-трубач перш за ўсё дзівіў сваёй дзіўнай тэхнікай. Характарызуючы яго сольны «чыкагскі» стыль (створаны на аснове новаарлеанскага) амерыканскі крытык і даследчык джаза Джэймс Лінкальн Коліер пісаў: «Яго тон быў насычаным і ясным, атака — чыстай. Ён пышна валодаў верхнім рэгістрам, мог выконваць у хуткім тэмпе самыя складаныя пасажы. Сучасная тэхніка гульні на медных духавых інструментах была распрацавана ў 1930-х — 1940-х гадах амерыканскімі музыкантамі, якія выступалі ў складзе танцавальных аркестраў. Варта, аднак, прызнаць, што ўсе яны пры гэтым у значнай меры адштурхваліся ад таго, што яшчэ да іх зрабіў Армстранг».
Вядомы свінгавы бубнач Джын Крупа не перабольшваў, калі казаў: «Які б ні быў стыль джазавай музыкі, ён не згуляе і 32 тактаў, не аддаўшы музычнай даніны Луі Армстрангу. Усё зрабіў Луі, і зрабіў першым».
А вядомы прадзюсар Джордж Авакян пісаў: «Ён быў найбольш адораным і майстэрскім з усіх імправізатараў джаза. Хоць тады яшчэ і не было такога тэрміна, але менавіта ён „свінгаваў“ больш, чым хто-небудзь іншы, — запар і побач цьмянае выкананне любога нумары азаралася іскрай жыцця, калі Луі пачынаў сваё сола, нават калі гэта сола доўжылася ўсяго восем тактаў. Як наватар, ён увёў у джаз мноства новых прыёмаў і ўнёс шэраг свежых ідэй, якія потым станавіліся клішэ для іншых музыкаў, але з іх зноў жа з’яўляліся новыя парасткі добрай музыкі, якія дзякуючы Луі станавіліся знаёмымі кожнаму чалавеку ў джазе».
Размах яго інтарэсаў пацвярджаюць супрацоўніцтва і сумесныя выступы з музыкамі розных стыляў — дыксілэнду, свінга і мадэрн-джаза, з сімфанізіраванымі складамі, выканаўцамі спиричуэлов і госпел, царкоўнымі хорамі, блюзавымі спевакамі, а таксама ўдзел у філарманічных джазавых канцэртах, мюзіклах, шоу, музычных фільмах. Армстранг выпрацаваў стыль, які лёгка адаптуецца да любога музычнага кантэкста і да любой аўдыторыі. Ён мог адначасова задавальняць густы дыяметральна супрацьлеглых катэгорый слухачоў (уключаючы прыхільнікаў поп-музыкі і шлягераў).
Армстранг — ці ледзь не самая ўнікальная асоба ў гісторыі джаза. У сваёй творчасці маэстра здолеў спалучыць неспалучальнае: непаўторна індывідуальны тып самавыяўлення з бязглуздай агульнадаступнасцю музыкі, грубаватую прастату і спантаннасць, традыцыяналізм з наватарствам, негрыцянскі ідэал гуказдабывання з еўрапеізаванымі ідыёмамі свінга і мэйнстрыму.
Армстранг заставаўся бясспрэчным каралём джаза да самай сваёй смерці, і ні на адну хвіліну не слабеў яго талент, не змяншаецца сіла яго ўздзеяння на слухачоў. Яго цеплыня і гумар нязменна рабілі яго дарагім і блізкім для ўсіх, з кім ён сустракаўся. Яго смерці спачуваць ўсе вядучыя майстры джаза — Дзюк Элінгтан, Дзізі Гілеспі, Джын Крупа, Бені Гудмен, Ал Хірці, Эрл Хайнс, Тэры Глен, Эдзі Кондан і многія іншыя.
«Калі каго-небудзь і варта назваць Спадар Джаз, дык гэта Луі Армстранг, — казаў Дзюк Элінгтан. — Ён быў і назаўжды застанецца эпітоміяй джаза».
Кажучы ад імя музыкаў і ад імя мільёнаў прыхільнікаў яго таленту, Дзізі Гілеспі падкрэсліваў: «Луі не памёр, таму што яго музыка застаецца і застанецца ў сэрцах многіх і многіх мільёнаў людзей ва ўсім свеце і ў гульні сотняў тысяч музыкаў, якія сталі яго паслядоўнікамі».
Выбраная дыскаграфія
Louis Armstrong «Hello Dolly»
Louis Armstrong «Jazz Festivall»
Louis Armstrong «A Rhapsody in Black and Blue»
Louis Armstrong «Newport Jazz Festival part 1»
Louis Armstrong «Newport Jazz Festival part 2»
Louis Armstrong «In Stuttgart»
Louis Armstrong «Clips Hystory Volume 1»
Louis Armstrong «Clips Hystory Volume 2»
Louis Armstrong «Let my people go»