Карэн Аветыкавіч (Аветавіч) Тэр-Марцірасян (28 верасня 1922, Тыфліс — 19 лістапада 2005) — савецкі і расійскі фізік-тэарэтык, доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар, член-карэспандэнт РАН (2000).
Карэн Аветавіч Тэр-Марцірасян нарадзіўся ў горадзе Тбілісі (Тыфлісе), у армянскай сям’і. У 1943 г. ён скончыў Тбіліскі дзяржаўны ўніверсітэт, у 1945 г. паступіў у аспірантуру Ленінградскага фізіка-тэхнічнага інстытута (ЛФТІ).
Там пад кіраўніцтвам Якава Ільіча Фрэнкеля ў 1949 г. ён абараніў кандыдацкую дысертацыю і пачаў працаваць у тэарэтычным аддзеле ЛФТІ. Ужо ў самым пачатку сваёй навуковай кар’еры, за тры гады працы ў ЛФТІ Карэн Аветавіч атрымаў выбітныя вынікі ў вобласці ядзернай фізікі[2].
У 1952 г. Тэр-Марцірасян пабудаваў тэорыю кулонаўскай узрушанасці атамных ядзер, на грунце якой была эксперыментальна выяўлена несферычнасць шэрага цяжкіх ядзер. У 1968 г. гэтыя працы былі ганараваны Дзяржаўнай прэміі.
У 1952—1954 гг. Карэн Аветавіч вырашыў квантава-механічнае заданне трох цел для сіл нулявога радыуса дзеяння. Атрыманае ім ураўненне (праз некалькі гадоў абагульненае Л. Д. Фадзеевым для патэнцыялаў канчатковага радыуса) увайшло ў сусветную літаратуру пад імем ураўнення Скарнякава — Тэр-Марцірасяна.
Новы росквіт навуковай дзейнасці Карэна Аветавіча пачаўся ў 1955 г. пасля пераходу яго ў Інстытут тэарэтычнай і эксперыментальнай фізікі (ІТЭФ) у Маскве, дзе ў 1957 г. ён абараніў доктарскую дысертацыю. У ІТЭФ яго навуковыя інтарэсы пад уплывам Л. Д. Ландау і І. Я. Памеранчука зрушыліся ўбок тэорыі поля і фізікі элементарных часціц.
Супольна з І. Т. Дзятлавым і В. В. Судаковым вырашыў сістэму «паркетных» ураўненняў квантавай электрадынамікі — заданне, якую Ландау лічыў невырашальнай. Найвялікую слыннасць прынеслі Карэну Аветовичу яго класічныя вынікі ў тэорыі моцных узаемадзеянняў пры высокіх энергіях. Супольна з У. Н. Грыбавым і І. Я. Памеранчуком ён стварыў тэорыю кропак галінавання ў плоскасці комплекснага кутняга моманту, даследаваў працэсы з мультиреджеонной кінематыкай, даў тэарэтычнае апісанне якія растуць перасекаў і пабудаваў тэорыю крытычнага і звышкрытычнага памерона.
Познае ім была пабудавана тэорыя размеркавання адронаў па множнасці пры высокіх энергіях. На яе грунце была развіта тэорыя народзінаў часціц у адрон-адронных і адрон-ядзерных сутыкненнях пры высокіх энергіях. Гэта тэорыя дагэтуль з’яўляецца асноўным фенаменалагічным падыходам да апісання адронных узаемадзеянняў пры высокай энергіі, натуральнай выявай спалучаючыся з колам ідэй квантавай хромадынамікі[2].
Карэн Аветавіч быў заснавальнікам і на працягу 35 гадоў з’яўляўся нязменным кіраўніком кафедры фізікі элементарных часціц МФТІ. Праз яго рукі прайшлі сотні маладых фізікаў, якія сталі спецыялістамі не толькі ў вобласці фізікі ядра і элементарных часціц, але і ў іншых галінах навукі.
Шматгадовая старанніцкая педагагічная дзейнасць Карэна Аветавіча і яркасць яго творчай індывідуальнасці прывялі да стварэння ўнікальнай навуковай школы тэарэтычнай фізікі.
У 2000 г. быў абраны членам-карэспандэнтам РАН.
Абов Ю. Г., А. Ф. Андреев , М. И. Высоцкий, М. В. Данилов, И. М. Дремин, Б. Л. Иоффе, А. Б. Кайдалов, О. В. Канчели, Л. Б. Окунь, Ю. А. Симонов, А. Н. Скринский, Б. Ю. Шарков. Памяти Карена Аветовича Тер-Мартиросяна // Успехи физических наук, 176, 909—910 (2006)
Абов Ю. Г., Боресков К. Г., Владимирский В. В., Данилов М. В., Данилян Г. В., Дятлов И. Т., Иоффе Б. Л., Кайдалов А. Б., Канчели О. В., Окунь Л. Б., Симонов Ю. А., Суворов А. Л. Карен Аветович Тер-Мартиросян (к восьмидесятилетию со дня рождения) // Успехи физических наук, 172, 1111—1112 (2002)
Профіль Карэна Аветыкавіча ТЭр-Марцірасяна на афіцыйным сайце РАН