Кантонскі дыялект
Кантонскі, гуаньчжоўскі ці гуандунскі дыяле́кт кітайскай мовы (кант. 廣州話 Gwóngjāuwá, 廣東話 Gwóngdūngwá) — дыялект кітайскай мовы, найбуйнейшы дыялект групы юэ (ці, згодна іншай класіфікацыі, дыялект мовы юэ). На ім размаўляюць жыхары правінцый Гуандун і часткова Гуансі, Ганконга, Макаа, а таксама кітайцы ў Амерыцы і Еўропе.
Фаналогія
Склад у кантонскай складаецца з ініцыялі (зычнага), фіналі (галоснага ці галоснага і зычнага) і тону. У адрозненне ад паўночных дыялектаў, у кантонскай захаваліся фіналі з зычнымі -p, -t, -k («уваходзячага» тону).
Медыяль -w- захавалася толькі пасля ініцыяляў g- /k/, k- /kʰ/ і нулявой ініцыялі, а медыяль -j- толькі пасля нулявой ініцыялі. Таму пры аналізе іх звычайна лічаць, што -w- і -j- з’яўляецца ўваходзяць у ініцыяль.
Ініцыялі
Ініцыялі — гэта зычныя, з якіх можа пачынацца склад. У табліцы даецца запіс у ельскай транскрыпцыі і па сістэме МФА.
| Губныя | Пярэднеязычныя | Палатальны | Заднеязычныя | Глатальныя | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| звычайныя | свісцячыя | звычайныя | агубленыя | |||||
| Насавыя | m /m/ | (n /n/) | (ng /ŋ/) | |||||
| Выбухныя | Без прыдыхання | b /p/ | d /t/ | j /ts/ | g /k/ | gw /kʷ/ | ∅ (/ʔ/) | |
| З прыдыханнем | p /pʰ/ | t /tʰ/ | ch /tsʰ/ | k /kʰ/ | kw /kʷʰ/ | |||
| Фрыкатыўныя | f /f/ | s /s/ | h /h/ | |||||
| Апраксіманты | l /l/ | j /y/ | w /w/ | |||||
У размоўнай мове Ганконга ініцыяль ng /ŋ/ знікае, а n /n/ пераходзіць у l /l/. Gw- /kʷ/ і kw- /kʷʰ/ пераходзяць у g- /k/ і k- /kʰ/ адпаведна, асабліва перад галосным o.
Тоны
У кантонскай мове 6 ці 7 тонаў. У ельскай сістэме запісу яны пазначаюцца дыякрытычнымі знакамі над літарай і літарай h пасля галоснага. Тоны такія:
- Высокі роўны ці ўзыходзячы; у сучаснай ганконгскай кантонскай яны знаходзяцца ў вольным вар’іраванні.
- высокі роўны [˥] (a1, ā)
- высокі падаючы [˥˧] (a1, à)
- усходны з сярэдняга да высокага [˧˥] (a2, á).
- сярэдні роўны [˧] (a3, a)
- нізкі падаючы [˨˩] (a4, àh)
- нізкі ўсходны [˨˧] (a5, áh)
- нізкі роўны [˨] (a6, ah)
Калі лічыць адрозненне паміж складамі з санорнымі і выбухнымі зычнымі нефаналагічным (г.зн., што склады san і sat адрозніваюцца не зычным, а тонам), як у сярэднекітайскай, то тонаў атрымоўваецца 9 ці 10:
| Назва тона | Вымаўленне | Нумар | Каментарый |
|---|---|---|---|
| 上陰平 першы іньны роўны | высокі роўны [˥] | 1 | У сучаснай ганконгскай кітайскай гэтыя два тоны не адрозніваюцца. Назва другога варыянта не адпавядае вымаўленню. |
| 下陰平 другі іньны роўны | высокі падаючы [˥˧] | 1 | |
| 陰上 іньны усходны | усходны да высокага [˧˥] | 2 | |
| 陰去 іньны падаючы | сярэдні роўны [˧] | 3 | Традыцыйная назва не адпавядае вымаўленню. |
| 上陰入 першы іньны уваходны | высокі роўны [˥] | 1 | Толькі ў складах на -p, -t, -k. |
| 下陰入 другі іньны уваходны | сярэдні роўны [˧] | 3 | Толькі ў складах на -p, -t, -k. |
| 陽平 янны ровны | нізкі падаючы [˨˩] | 4 | |
| 陽上 янны усходны | нізкі ўсходны [˨˧] | 5 | |
| 陽去 янны падаючы | нізкі роўны [˨] | 6 | Традыцыйная назва не адпавядае вымаўленню. |
| 陽入 янны уваходны | нізкі роўны [˨] | 6 | Толькі ў складах на -p, -t, -k. |
Назвы тонаў даюцца па сярэднекітайскаму вымаўленню часоў дынастыі Тан. Іньныя тоны развіліся ў складах з пачатковым глухім зычным, янныя — з звонкім ці санорным. «Уваходныя» тоны магчымыя толькі ў складах на -p, -t, -k.
Змена тонаў
У кантонскай адсутнічае змена тона ў адрозненні ад яго пазіцыі ў слове (як у путунхуа, калі склады 3 тона ідуць разам, ці як у паўднёвамінскай).
Але ў кантонскай тон можа мяняцца ў некаторых словах ці граматычных канструкцыях:
- У многіх складаных словах тон апошняга склада мяняецца на 2 (за выключэннем складоў з 1 ці 2 тонам): 廣東 Gwóngdūng + 話 wàh = 廣東話 Gwóngdūngwá
- У тэрмінах радства, утвораных паўтарэннем склада, першы тон мяняецца на чацвёрты: 媽 má + 媽 má = 媽媽 màhmá
- У канструкцыі з паўторам прыметніка апошні тон мяняецца на другі: 肥 fèih, але 肥肥哋 fèih-féi-déi.
Спасылкі
Вікіпедыя мае раздзел, напісаны
Тэмы гэтай старонкі (3):Мовы Ганконга
Мовы Макаа
Кітайская мова