wd wp Пошук: ⬜

Дармаедства

Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі

Магчымы машынны пераклад, ужыванне ненарматыўнага правапісу або лексікону. Для праверкі ёсць адмысловыя праграмы.

Дармаедства — у нетэрмінолагічным значэнні «лянота, гультайства[1]», «жыццё за кошт чужой працы, на чужы кошт[2]», «паразітычнае існаванне за кошт грамадства[3]». З’яўляецца адной з формаў сацыяльнага паразітызму[4].

У заканадаўстве СССР у 1961-1991 гадоў — склад злачынства, якое заключвалася ў «працяглым пражыванні паўналетняй працаздольнай асобы на непрацоўныя даходы з ухіленнем ад грамадска карыснай працы».

Гісторыя

Рэзка крытычнае стаўленне да сацыяльнага паразітызму характэрна для сацыялістаў пачынаючы з XIX ст. Французскі тэкст гімна сацыялістаў «Інтэрнацыянал» (1875 г.) змяшчае гэтую ідэю, завостраную у рускім перакладзе Аркадзя Коца (у 1917-1944 — савецкі гімн):

Только мы, работники всемирной Великой армии труда, Владеть землёй имеем право, Но паразиты — никогда! У арыгінале Эжэна Пацье:

Ouvriers, paysans, nous sommes Le grand parti des travailleurs: La terre n’appartient qu’aux hommes L’oisif ira loger ailleurs.	Мы, рабочыя, сяляне — Вялікая партыя працоўных. Зямля належыць толькі людзям, Лайдак пойдзе жыць у іншае месца.

Слова «дармаед» ужывалася у некаторых заканадаўчых актах Расійскай імперыі, але не складала асаблівага складу злачынства. Пятроўская «Табель аб рангах», вызначаючы месца ў іерархіі дзяржаўнай службы, у некаторай ступені давала магчымасць вылучыцца таленавітым людзям з ніжэйшых саслоўяў, «…каб тым паляванне падаць да службы і рэцэпце гонар, а не нахабных мужчын і дармаедаў атрымліваць», — абвяшчала адна з апісальных артыкулаў закона. У дасавецкія часы ў паняцце дармаедства не ўкладвалася ніякага асаблівага сацыяльна значнага кантэксту. Лайдак жыў за кошт сваіх блізкіх, грамадскай мараллю гэта не ухвалялася, і не больш таго. У Савецкім Саюзе пад дармаедствам ўжо разумелася паразітычнае існаванне за кошт не асобных грамадзян, а за кошт усяго грамадства.

Барацьба з дармаедствам у СССР

Канстытуцыя РСФСР 1918 года была прынятая V Усерасійскім з’ездам Саветаў на пасяджэнні 10 ліпеня 1918 года і была апублікаваная ў «Сходзе Узаконены РСФСР». Асноўныя прынцыпы, ляглі ў аснову Канстытуцыі РСФСР 1918 года (як і Канстытуцыі СССР 1924 года), былі выкладзены ў «Дэкларацыі правоў працоўнага і эксплуатуемага народа». Асобы, якія жылі на непрацоўныя даходы або якія выкарыстоўвалі наёмную працу, былі пазбаўлены палітычных правоў.

12-ы артыкул Канстытуцыі СССР 1936 года гаварылася: «Праца ў СССР з’яўляецца абавязкам і справай гонару кожнага здольнага да працы грамадзяніна па прынцыпе: „хто не працуе, той не есць“».[5] У 1951 годзе выйшлі Пастанова Савета міністраў СССР ад 19 ліпеня 1951 года «Аб мерах па ліквідацыі жабрацтва ў Маскве і Маскоўскай вобласці і ўзмацненню барацьбы з антыграмадскімі, паразітычнымі элементамі» і неапублікаваны Указ Вярхоўнага Савета СССР ад 23 ліпеня 1951 года «Аб мерах барацьбы з антыграмадскімі, паразітычнымі элементамі». Асуджалі па гэтаму Ўказу неахвотна — з больш чым 150 тысяч чалавек, якія займаліся жабрацтвам ў РСФСР, у 1952-1954 гады асудзілі менш за 1 % (1 339 чалавек)[6]. У 1955 годзе ў РСФСР органы МУС затрымалі 92 тысяч валацугаў, у 1956 годзе толькі жабракоў зарэгістравалі 89 254 чалавек.

4 мая 1961 года на падставе арт. 12 Канстытуцыі РСФСР Прэзідыум Вярхоўнага Савета РСФСР прыняў указ «Аб узмацненні барацьбы з асобамі, якія ўхіляюцца ад грамадска-карыснай працы і вядуць антыграмадскі паразітычны лад жыцця»[7]. Указ прадугледжваў высяленне «дармаедаў» у «спецыяльна адведзеныя мясцовасці» на тэрмін ад двух да пяці гадоў з канфіскацыяй маёмасці і абавязковым прыцягненнем да працы па месцы пасялення.[8] Аналагічныя ўказы былі прынятыя ў іншых саюзных рэспубліках.

Да сярэдзіны 1964 года па гэтаму ўказу было выслана 37 тысяч чалавек. Пры гэтым, у прыватнасці, дармаедамі прызнаваліся і высылаліся інжынер-тэхнолаг, які спыніў працу, абсталяваў трусагадоўчую ферму і стаў жыць за кошт прынесеных ёю даходаў, пажарны, які займаўся сваім зямельным участкам і гандляваў на рынку гароднінай і садавінай. Часам суды прымалі рашэнні аб высяленні непрацаздольных.[9]

Дадзены указ часам таксама выкарыстоўваўся для пераследу па палітычных матывах. Найбольш вядомы прыклад — справа паэта Іосіфа Бродскага (1964 год).

Артыкулам 209 КК РСФСР ўсталёўвалася адказнасць за тры розныя формы т . н. паразітычнага існавання, якія ўтвараюць самастойныя склады злачынства, — занятак бадзяжніцтвам, жабраваннем, вядзенне іншага паразітычнага ладу жыцця. Пад паняцце іншага паразітычнага ладу жыцця, якое вядзецца на працягу доўгага часу падпадалі тыя выпадкі, калі асоба ўхіляецца ад грамадска карыснай працы і жывуць на непрацоўныя даходы больш чатырох месяцаў запар або ў агульнай складанасці на працягу года і ў гэтай сувязі яму зроблена афіцыйнае папярэджанне пра недапушчальнасць такога ладу жыцця.[10]

Пры гэтым пад «грамадска карыснай працай» разумеўся толькі праца ў санкцыянаванай дзяржавай форме. Самадзейная і іншая праца дазвалялася толькі ў вольны ад «грамадска карыснай працы» час, інакш яна прыраўноўваўся да дармаедству. Вучоба ў дзяржаўнай навучальнай установе лічылася дастатковым эквівалентам «грамадска карыснай працы».

Аднак у адпаведнасці з артыкулам 9 Канстытуцыі СССР 1936 г. і артыкулам 17 Канстытуцыі СССР 1977 года, усё ж дапускалася рэгуляваная дзяржавай індывідуальная працоўная дзейнасць у сферы саматужна-рамесных промыслаў, сельскай гаспадаркі, бытавога абслугоўвання насельніцтва, а таксама іншыя віды дзейнасці, заснаваныя выключна на асабістай працы грамадзян і членаў іх сем’яў.

У 1982 годзе з уступленнем Юрыя Андропава на пасаду Генеральнага сакратара ЦК КПСС, барацьба з дармаедамі ўзмацнілася. Міліцыя перыядычна ладзіла рэйды па крамах і кінатэатрах у працоўны час. Усіх заспетых там грамадзян працаздольнага ўзросту правяралі і паведамлялі на месца працы аб прагуле. Калі грамадзянін нідзе афіцыйна не працаваў больш за 4 месяцаў, то судом па артыкуле 209 КК РСФСР яму прысвойваўся статус «БОРЗ» (абрэвіятура ад «без определённого роду заняткаў»). Асобам са статусам «БОРЗ» (або на жаргоне таго часу — «борзым») пагражалі папраўчыя работы на тэрмін да чатырох гадоў, у рэдкіх выпадках нават турэмнае зняволенне[11].

У кожным канкрэтным выпадку дармаедства суды былі абавязаныя старанна правяраць, якая працягласць няўдзелу ў грамадска карыснай працы асобы ў асобныя перыяды года і чым яна была абумоўлена.[12]

Барацьба з дармаедствам вялася да прыняцця ў красавіку 1991 года закона «Аб занятасці насельніцтва», адмяніў крымінальную адказнасць за дармаедства і прызнаў беспрацоўе. У далейшым у заканадаўстве постсавецкіх дзяржаў тэрмін «дармаедства» ўжо не ўжываецца..

У мастацтве

Тэма “барацьбы з дармаедствам” стала асновай сюжэта навелы “Напарнік” у кінакамедыі Леаніда Гайдая «Аперацыя «Ы» і іншыя прыгоды Шурыка». Студэнту Шурыку (Аляксандр Дзям’яненка), які падзарабляе летам на будоўлі, у напарнікі нададзены стары дармаед і дэбашыр Федзя (Аляксей Смірноў), які адбывае выпраўленчыя працы (15 сутак) за збіццё Шурыка. Шурык спрабуе рознымі спосабамі перавыхаваць свайго напарніка, не жадаючага працаваць. Фільм разышоўся на цытаты. У адным з эпізодаў, бедны студэнт Шурык абедае булкай з кефірам. Гледзячы на гэта з усмешкай, сыты дармаед Федзя, атрымаўшы які належыць яму бясплатны абед з 3-х страў, выказвае сваю знакамітую фразу “Хто не працуе, той есць”, якая стала прыказкай[13].

Барацьба з дармаедствам у Беларусі

2 красавіка 2015 года Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь А. Лукашэнкам быў падпісаны Дэкрэт № 3 «Аб папярэджанні сацыяльнага ўтрыманства», згодна з якім устаноўлены абавязак грамадзян Беларусі, пастаянна пражываючых у рэспубліцы замежных грамадзян і асоб без грамадзянства, якія не ўдзельнічалі ў фінансаванні дзяржаўных расходаў або ўдзельнічалі ў такім фінансаванні менш 183 каляндарных дзён у мінулым годзе, па выплаце збору ў памеры 20 базавых велічынь[14][15]. У траўні парламент краіны гэты дэкрэт ухваліў[16].

У студзені 2017 года ўступілі ў сілу змены ў дэкрэт, якія прызналі якія ўдзельнічаюць у фінансаванні дзяржаўных выдаткаў (а стала быць не выплачваюць гэты збор) наступныя катэгорыі непрацуючых асоб[17]:

Асобы, якія складаюцца ў спісе складзе нацыянальнай або зборнай каманды Беларусі па відах спорту;
Асобы, якія праходзяць альтэрнатыўную грамадзянскую службу;
Асобы, да якіх прымяняюцца прадугледжаныя беларускімі заканадаўчымі актамі меры па забеспячэнню бяспекі, не якія дазвалялі ім удзельнічаць у фінансаванні дзяржаўных расходаў;
Асобы, якія выхоўваюць дзіця ва ўзросце да 7 гадоў, калі гэты дзіця (пры ўмове дасягнення ім узросту 3 гадоў) не наведвае дзіцячы сад;
Зарэгістраваныя беспрацоўныя (альбо асобы, якія праходзяць навучанне па накіраванні службы занятасці), калі яны не парушаюць у галіне занятасці насельніцтва;
Асобы, якія знаходзяцца ў цяжкай жыццёвай сітуацыі, якія вызваленыя ад выплаты збору мясцовымі Саветамі дэпутатаў або па іх даручэнні мясцовымі выканаўчымі або распарадчымі органамі.

У пачатку 2017 года ў буйных гарадах Беларусі прайшлі масавыя несанкцыянаваныя пратэсты супраць збірання “падатку на дармаедства”. Падатак (прыкладна 185 $ у год) заплацілі толькі каля 10 % з ~470 тыс. чалавек, якім у 2016 годзе былі разасланыя паведамлення аб аплаце , што “стала нечаканасцю для ўладаў”. Пасля пратэстаў, закон зноў накіравалі на дапрацоўку, аднак цалкам ён не быў адменены. Па словах эканамістаў, закон прынясе толькі страты дзяржаве[18].

Прапановы па барацьбе з дармаедствам у сучаснай Расеі

У маі 2015 года «Распраца», выконваючы даручэнне Ўрада РФ «аб зніжэнні нелегальнай занятасці», прапанаваў увесці «сацыяльны плацёж» для працаздольных катэгорый расейцаў, якія не працуюць, але і не стаяць на ўліку ў цэнтры занятасці. Па словах намесніка кіраўніка «Роструда» Міхаіла Іванкова, плацеж будзе спаганяцца з усіх грамадзян, якія дасягнулі 18-гадовага ўзросту, за выключэннем афіцыйна працаўладкаваных, зарэгістраваных беспрацоўных, студэнтаў, пенсіянераў і іншых ільготных катэгорый. Прапанова аб вяртанні крымінальнага пакарання за дармаедства ўнеслі і дэпутаты Заканадаўчага сходу Санкт-Пецярбурга. Журналісты ўжо ахрысцілі соцплатеж “падаткам на беднасць”.

Для даведкі: Па стане на верасень 2015 г., па дадзеных «Расстата», не мелі афіцыйнага працаўладкавання 19,4 млн. чалавек (з 76,1 млн чалавек эканамічна актыўнага насельніцтва Расіі), у тым ліку 4,0 млн. чалавек беспрацоўных і 15,4 млн. чалавек, як мяркуецца, занятых у нефармальным сектары (у ценявой занятасці). Акрамя таго, у гэты ж перыяд налічвалася 10,9 млн. чалавек, якія знаходзяцца ў працаздольным узросце, але не працуюць і не шукаюць працу (эканамічна актыўнае насельніцтва), не уключаючы навучэнцаў дзённай формы.[19][20][21] Па стане на 18.11.2015 г. на біржы працы было афіцыйна зарэгістравана толькі 917 тыс. беспрацоўных[22]. Па дадзеных, якія прыводзіць “Незалежная газета”, са спасылкай на словы Зам. старшыні Ўрада РФ Вольгі Галадзец, у 2013 годзе каля 38 млн. з 86 млн. грамадзян Расіі працаздольнага ўзросту (16-54 года для жанчын, 16-59 гадоў для мужчын) не мелі афіцыйнага працаўладкавання.

Таксама тут варта ўлічыць працоўныя месцы для замежных працоўных мігрантаў. Так, па дадзеных ФМС Расіі, у 2015 годзе, у Расіі пастаўлена на міграцыйны ўлік па месцы знаходжання 12,4 млн замежных мігрантаў, з іх атрымалі дазвол (патэнт) на працу толькі 1,9 млн[23]. Па дадзеных Вышэйшай школы эканомікі, у 2013 годзе колькасць замежных працоўных мігрантаў, з улікам нелегальных работнікаў, складала каля 7 млн. чалавек[24].

За кошт павелічэння прадукцыйнасці працы і меркаванага павышэння пенсійнага ўзросту ў Расіі, як прадказваюць аналітыкі, колькасць “лішніх людзей” працаздольнага ўзросту ў Расіі ўзрасце да 2025 г. яшчэ на 10 млн. чалавек[25].

12 мая 2016 года з’явілася інфармацыя, што Мінпрацы абмяркоўвае магчымасць увядзення збору для афіцыйна не працуючых працаздольных асоб[26], аднак распрацоўка законапраекта не вядзецца і ніякіх канкрэтных рашэнняў не прынята[27].

У канцы мая 2016 года член Савета Федэрацыі РФ Надзея Баўценка выступіла з прапановай аб увядзенні адміністрацыйнай і крымінальнай адказнасці за «дармаедства»[28].

Згодна з дзеючай Канстытуцыі РФ і Працоўнага кодэкса, прымусовая праца ў Расіі забаронены[29].

Дармаедства і злачыннасць

Асноўныя ўмовы і напрамкі ў стварэнні злачынных сітуацый, якія здзяйсняюцца асобамі без пэўнага роду заняткаў:[30]

Наяўнасць значнага колькасці вольнага часу.
Схільнасць да атрымання матэрыяльных дабротаў без працоўнай дзейнасці.
Наяўнасць кантактаў і зносін з падобнымі элементамі (гэта значыць такімі ж асобамі, якія вядуць бяздзейны лад жыцця).

Асноўныя злачынствы здзяйсняюцца пры прамым і ўскосным удзеле асоб без пэўнага роду заняткаў:

Крадзёж — як выпадковае сродак для набыцця «лёгкіх грошай».
Рабаванне — як вымушаная абставінамі мера для здабычы сродкаў да існавання дармаеда.
Махлярства — здабыванне сродкаў шляхам падману (напрыклад, так званае «лекарства»).
Хуліганства — як адна з характэрных формаў паводзін і забавы ў групах гультаёў.
Кленчанне — як крыніца сродкаў да існавання і ўзбагачэнні.
Вымагальніцтва — часцей сустракаецца так званае бытавое вымагальніцтва (вывужванне грашовых сродкаў у сваякоў і знаёмых).

Гл. таксама

Заўвагі

↑ «Большой энциклопедический словарь» (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 17 лютага 2012. Праверана 18 сакавіка 2007.
↑ Тунеядец // Большой толковый словарь русского языка. Гл. ред. С. А. Кузнецов. Первое издание: СПб.: Норинт, 1998.
↑ «Юридический словарь» (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 17 лютага 2012. Праверана 27 мая 2017.
↑ Глоссарий.ru.
↑ Конституция СССР 1936 года
↑ http://ihaefe.org/files/publications/full/Soviet_FE.pdf
↑ Об усилении борьбы с лицами, уклоняющимися от общественно полезного труда и ведущими антиобщественный паразитический образ жизни (нявызн.) (недаступная спасылка). Юристу.com: Справочно-правовая система. — Указ Президиума Верховного Совета РСФСР от 4 мая 1961. Архівавана з першакрыніцы 5 сакавіка 2016. Праверана 1 чэрвеня 2015.
↑ Е. Жирнов. Внушить полезный страх Евгений Жирнов. Внушить полезный страх (нявызн.). Коммерсантъ (25 красавіка 2011). Праверана 7 лістапада 2018.
↑ Е.
↑ Вопросы уголовной ответственности за ведение паразитического образа жизни / В. Г. Павлов // Правоведение. − 1985. — № 5. Архівавана 15 лютага 2008.
↑ Газеты пишут об истории рынка труда в России (нявызн.). demoscope.ru. Праверана 7 жніўня 2016.
↑ Ответственность лиц, ведущих антиобщественный паразитический образ жизни /Ю. М. Слободкин. //Правоведение. − 1980. — № 3. — С. 78—81 Архівавана 18 чэрвеня 2010.[нейтральнасць?]
↑ Денис ДАНИЛОВ. «Будем жить, Макарыч». Лучшие кинороли актера Алексея Смирнова (нявызн.). www.spb.aif.ru. Праверана 10 верасня 2016.
↑ Президент Беларуси подписал декрет о предупреждении социального иждивенчества (нявызн.), БЕЛТА — Белорусское телеграфное агентство (02 апреля 2015 г.).
↑ Лукашенко в погоне за тунеядцами // Радио «Свобода», 4 апреля 2015
↑ Белорусский парламент одобрил резонансный декрет президента о тунеядцах // 6 мая 2015
↑ http://www.pravo.by/main.aspx?guid=247903 Архівавана 15 студзеня 2017. Внесены изменения в Декрет о предупреждении социального иждивенчества
↑ Сборный вопрос: почему введение в Белоруссии «налога на тунеядство» принесло убытки казне(нявызн.) , RT на русском . Праверана 4 красавіка 2017.
↑ Обследование населения по проблемам занятости - 2015 год (нявызн.) (недаступная спасылка). Федеральная служба государственной статистики - www.gks.ru. Архівавана з першакрыніцы 20 лістапада 2015. Праверана 12 студзеня 2016.
↑ {{{загаловак}}}. — 2015-08-12. — В. 226.
↑ В России хотят полностью ликвидировать неформальную занятость (нявызн.). www.ng.ru. Праверана 12 студзеня 2016.
↑ В России зарегистрировано 917 441 безработных (нявызн.). JOB.RU. Праверана 12 студзеня 2016.
↑ Основные показатели деятельности ФМС России по миграционной ситуации в Российской Федерации - ФМС России (нявызн.) (недаступная спасылка). www.fms.gov.ru. Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016. Праверана 12 студзеня 2016.
↑ Почти 18 миллионов - вне состава рабочей силы (нявызн.). demoscope.ru. Праверана 12 студзеня 2016.
↑ Белоусов: повышение пенсионного возраста вызовет избыток рабочей силы (нявызн.). Известия. Праверана 29 мая 2016.
↑ В России могут ввести налог на тунеядство
↑ Минтруд не готовит законопроект о введении налога на тунеядство
↑ Неработающих хотят наказывать. Почему в России заговорили о «борьбе с тунеядством»? (нявызн.). Рамблер/Новости. Праверана 10 чэрвеня 2016.
↑ Глава 2. Права и свободы человека и гражданина | Конституция Российской Федерации (нявызн.). www.constitution.ru. Праверана 29 мая 2016.
↑ RELP. Архівавана 19 кастрычніка 2007.

Літаратура

Сацыяльны паразітызм як тормаз грамадскага прагрэсу // Сучасныя праблемы крымінальнага права і крыміналогіі. — Уладзівасток, 1991. — С. 71-84.
Сацыяльна-прававыя і медыцынскія аспекты барацьбы з дармаедствам, п’янствам і наркаманіяй. — Уладзівасток, 1987. — 272 с — Соавт.: Яцков Л. П., Готліб Р . М.
Багалюбава Г А, Растегаев а. А. Даследаванне паразітычнага ладу жыцця як навукова-крыміналагічная праблема // Арганізацыйна-прававыя і кіраўніцкія праблемы барацьбы з правапарушэннямі сярод асоб, якія вядуць антыграмадскі, паразітычны лад жыцця. Хабараўск, 1985. С. 26.
Н. Н. Кондрашков. Дармаедства: Супраць закона і сумлення.
Паўлаў. Б. Г. Пытанні крымінальнай адказнасці за вядзенне паразітычнага ладу жыцця Архівавана 19 кастрычніка 2007..
Ляпуноў Ю. І. Адказнасць за дармаедства. М., 1982, с. 23.
Клюшниченко, А Адміністрацыйная барацьба з дармаедствам.
Шляпочников, А. С. Барацьба з дармаедамі — ўсенароднае справа.
Теньчов, Э. С. Замахі на сацыялістычную ўласнасць як небяспечнае праява сацыяльнага паразітызму і крымінальна-прававыя сродкі барацьбы з імі. // Крымінальна-прававыя і крыміналагічныя аспекты барацьбы з праявамі сацыяльнага паразітызму. — Іванава, 1987. — С. 62-69
Шчадрына, А. К. Барацьба з дармаедамі.
Чубарев, В. Л., Женунтий, В. І Асаблівасці асобы дармаеда.
Красноокий, А. А. Пракурорскі нагляд за выкананнем законаў аб барацьбе з асобамі, якія ўхіляюцца ад грамадска карыснай працы і вядуць паразітычны лад жыцця.
Пэрлаў, І. Д. Суд і грамадскасць у барацьбе з дармаедамі.
Шляпочников, А. С. Дармаедаў да адказу Архівавана 12 верасня 2017..
Крыміналагічныя аспекты сацыяльнага паразітызму // Арганізацыйна-прававыя і кіраўніцкія праблемы барацьбы з правапарушэннямі сярод асоб, якія вядуць антыграмадскі паразітычны лад жыцця: Сб. навук. тр. — Хабараўск, 1985. — С. 34 - 40.

Спасылкі