Грамадзянская вайна ў Непале — зацяжны ўзброены канфлікт у Непале паміж Камуністычнай партыяй Непала (мааісцкай) і Урадам Непала з 1996 па 2006 год[3].
Паўстанне было пачата мааістамі 13 лютага 1996 з заяўленай мэтай звяржэння непальскай манархіі і ўстанаўлення Народнай Рэспублікі. Канфлікт характарызаваўся сумарнымі пакараннямі смерцю, масавымі забойствамі, чысткамі, выкраданнямі людзей, ваеннымі злачынствамі і злачынствамі супраць чалавечнасці. Грамадзянская вайна прывяла да палітычных, сацыяльных і культурных зменаў у краіне[4][5][6].
Пад выглядам барацьбы з манархічнай ладам і каставых дзяленнем грамадства ўтварыліся рэвалюцыйныя групоўкі (хоць у суседняй Індыі такія групоўкі раней ўтварыліся ва ўмовах шматпартыйнай дэмакратыі). Частка з іх запазычыла з-за мяжы ідэалогію і метады Мао Цзэдуна, а таксама ўзбраенне. У выніку ўрад страціў кантроль над шэрагам ізаляваных раёнаў, законная ўлада там была знішчана, а насельніцтва вёсак вымушана было выконваць указанні баевікоў, якія ўсталявалі там рэжым тэрору.
Камуністычная партыя Непала (мааісты) адкалолася ад Аб’яднанага Народнага Фронту (Samyukta Jana Morcha) ў 1994 г. па прычыне істотных палітычных разыходжанняў. Кароль адмаўляўся саступаць патрабаванням левых партый.
Падрыхтоўка мааісцкіх груповак да ўзброенай барацьбы пачалася яшчэ ў 1995 годзе, трэніроўка, узбраенне і навучанне тактыцы ажыццяўляліся пры садзейнічанні індыйскіх мааістаў (наксалітаў), якія вядуць аналагічную вайну ў Індыі пачынаючы з канца 60-х гадоў.
Спачатку Каралеўская армія Непала не ўмешвалася ў непасрэдныя баі, таму што здавалася, што праблемы можна вырашыць палітычнымі метадамі і пры дапамозе паліцэйскіх мер. Пад эгідай вайны з тэрарызмам і дапамогі краінам, ЗША і Індыя сталі аказваць ваенную і эканамічную дапамогу ўраду Непала. У адказ мааісцкія лідары абвясцілі, што процідзейнічаюць амерыканскага ўмяшання.
Урад у нейкім сэнсе таксама прыклаў руку да канфлікту, выпусціўшы «правакацыйныя» матэрыялы[7] аб манархіі, пасадзіўшы ў турму журналістаў і зачыніўшы газеты, якія выступілі ў абарону мааістаў.
Некалькі разоў праводзіліся перамовы, якія суправаджаліся часовымі спыненнямі агню. Аднак яны не прывялі да ўстойлівага міру. Урад катэгарычна адмаўлялася прыняць па патрабаванні паўстанцаў канстытуцыю, якая ўваходзіла б у супярэчнасць з манархічнай ладам. Мааісты ўзмацнялі баявыя дзеянні, абвяшчаючы прапановы ўрада недастатковымі. У лістападзе 2004 ўрад адмовіў іх просьбе весці непасрэдныя перамовы з каралём Г’янендрам і прэм’ер-міністрам Шэр Бахадур Дэрба, як і просьбу аб пасярэдніцтве трэціх сіл ці ААН.
На 2005 пад поўным кантролем мааістаў знаходзілася значная частка тэрыторыі краіны, у асноўным у цэнтральных і горных рэгіёнах, дрэнна кантраляваных цэнтрам. Мааісцкія ўзброеныя фарміравання, у той ці іншай ступені, дзейнічалі амаль ва ўсіх дэпартаментах краіны. Урад пры гэтым стрымлівала сталіцу Катманду, нягледзячы на беспарадкі 2004 года.
Былі звесткі аб затрыманні зброі на мяжы Непала з Тыбетам, якія знаходзяцца пад уладай КНР[8].
Баявыя дзеянні і беспарадкі працягваліся і ў 2005, а ў снежні 2004 загінула каля 200 чалавек. 1 лютага 2005 г. у адказ на бяссілле ўрада аднавіць парадак у краіне, кароль Г’янендра ўзяў на сябе поўны кантроль над урадам.
У выніку грамадзянскай вайны пацярпела турыстычная індустрыя Непала, адзін з найважнейшых крыніц даходу краіны, колькасць турыстаў значна зменшылася.
Разам з тым, мааісты афіцыйна абвясцілі, што яны не маюць нічога супраць прыезду ў Непал турыстаў. Больш за тое, яны дазвалялі ім уязджаць у сваю зону кантролю, для праходжання турысцкіх паходаў у гарах, пры ўмове выплаты «рэвалюцыйнага падатку» (каля двух долараў у дзень з чалавека), аднак у шэрагу выпадкаў баевікі забіралі ў турыстаў маёмасць, якую ім спадабалася. У некаторых месцах з будыйскіх манастыроў рэгулярна залазілі дары вернікаў.
Перамога непальскіх мааістаў аказала вялікі ўплыў на ўзмацненне актыўнасці мааістаў у Індыі. Колькасць індыйскіх баевікоў на сённяшні дзень ацэньваецца ў 20 тыс. чалавек, пад іх поўным або частковым кантролем знаходзяцца шырокія тэрыторыі на поўдні і ўсходзе краіны, узмацніўся мааісцкі тэрор у Індыі[9][10][11].
КНР, якая афіцыйна не падтрымлівала мааістаў, пасля іх перамогі ўзмацняе свой уплыў у Непале і імкнецца выкарыстаць знаходжанне мааістаў ва ўладных структурах у сваёй стратэгіі пранікнення ў Паўднёвую Азію і акружэння Індыі[12]. У сваю чаргу Індыя і некаторыя заходнія дзяржавы (Францыя, ЗША, Партугалія, Вялікабрытанія) аказвалі ваенную і фінансавую падтрымку ўраду Непала.[13]