wd wp Пошук:
    ⬜

    Верхненямецкія мовы

    Сярэдненямецкія дыялекты
    Паўднёванямецкія дыялекты

    Верхненямецкія мовы (дыялекты) (ням.: Hochdeutsch) — гэта група нямецкіх дыялектаў, распаўсюджаных паўднёвей лініі Бенрата ці лініі Урдынгена. Падзяляецца на дзве буйных зоны — паўднёванямецкую і сярэдненямецкую. Прычына проціпастаўлення верхненямецкіх дыялектаў ніжненямецкім у гістарычным разрыве, пачатак якому быў пакладзены падчас вылучэння старажытнаверхненямецкай мовы. Гэты этап гістарычнага развіцця нямецкай мовы пачынаецца разам з вядомым працэсам другога перамяшчэння зычных, які і спрыяў рэзкай змене марфалагічнай і асабліва фанетычнай структуры дыялектаў цэнтра і поўдня сучаснай Германіі.

    Нямецкая мова шырокім разуменні складаецца з вышэйназваных моў, прычым яна неаднастайная, а дыялекты ці варыянты аднаго рэгіёна нямецкамоўнай прасторы могуць істотна адрознівацца ад дыялектаў і варыянтаў іншага рэгіёна. Аднак часта паняцце Hochdeutsch прыраўноўваюць да паняцця Standardsprache, тым самым паказваючы на яго ролю ў станаўленні літаратурнай мовы немцаў.

    Распаўсюджванне

    Сярод моў, якія маюць непасрэдную гістарычную сувязь з верхненямецкімі мовамі, вылучаюць ідыш і люксембургская мова. На верхненямецкіх дыялектах гавораць у цэнтры і на поўдні ФРГ, у Швейцарыі (уласны швейцарскі варыянт мовы), Аўстрыі (аўстрыйскі варыянт), Паўднёвым Ціролі, Усходняй Бельгіі, у Люксембурге, Ліхтэнштэйне, Эльзасе і Латарынгіі, а таксама ў Верхняй Сілезіі на тэрыторыі Польшчы. Моўныя астраўкі — гэта пераважна нямецкамоўныя жыхары ЗША, Румыніі, Расіі і іншых краін (да іх не адносяцца нямецкамоўныя, якія размаўляюць на нямецка-плацкім дыялекце, з прычыны таго, што апошні адносіцца да ніжненямецкіх моў).

    Само паняцце Hochdeutsch можна раскласці на словы hoch (высокі, верхні) і Deutsch (нямецкі), з якіх зразумела, што гэтыя дыялекты размяшчаюцца ў гарыстых абласцях поўдня, у той час як ніжненямецкія дыялекты (nieder і Deutsch) пераважна размяшчаюцца ў нізіннай паўночнай частцы.

    Гісторыя

    Гісторыя верхненямецкай мовы налічвае чатыры ступені, якія вызначаюць асноўныя вехі ў яе развіцці. Першы этап завуць старажытнаверхненямецкім перыядам (Althochdeutsch, коратка — Ahd.), які пачынаецца з другім перамяшчэннем зычных прыкладна ў сярэдзіне VIII стагоддзя і завяршаецца ў сярэдзіне XI стагоддзя. На гэтым этапе верхненямецкая мова фарміруе сваю фанетыка-марфалагічную структуру. Наступны этап — сярэдневерхненямецкі (Mittelhochdeutsch ці Mhd.), калі з 1050 па 1350 год нароўні з граматычным станаўленнем адбываецца станаўленне лексікі. У трэці — ранняноваверхненямецкі перыяд (Frühneuhochdeutsch или Fnhd.) — мова набывае сучасныя рысы, а асноўныя змены тычацца пераважна лексічнага ладу, што тлумачыцца шматлікімі запазычаннямі. З завяршэннем трэцяга перыяду прыкладна ў 1650 годзе настае новаверхненямецкі перыяд (Neuhochdeutsch ці Nhd.), які доўжыцца да гэтага моманту (інакш кажучы, сучасную нямецкую мову таксама можна назваць новаверхненямецкай). Для яе таксама характэрна ўзбагачэнне лексічнай базы і нармаванне правапісу.

    Структура дыялектаў

    Як было сказана вышэй, верхненямецкія дыялекты падзяляюцца на паўднёванямецкія і сярэдненямецкія дыялекты. Першыя ўключаюць тры буйных групы. У заходняй частцы Германіі, у Швейцарыі, часткова ў Аўстрыі распаўсюджаны алеманскія дыялекты (швабскі, ніжнеалеманскі, горна-алеманскі і верхнеалеманскі). На ўсход ад алеманскіх, у Верхняй і Ніжняй Баварыі, Верхнім Пфальцы і ў Аўстрыі, размяшчаюцца баварскія дыялекты (паўночна-баварскі, сярэднебаварскі, паўднёва-баварскі). Франкскія дыялекты ў складзе паўднёванямецкай мовы ўключаюць дзве групы дыялектаў — усходне- і паўднёва-франкскую.

    У складзе сярэдненямецкіх дыялектаў вылучаюць дзве групы — заходне- (рыпуарскі, мозельска-франкскі, рэйнска-франкскі, паўночна-гесэнскі, сярэднегесэнскі і усходне-гесэнскі) і усходне-сярэдненямецкую (лужыцка-новамаркскі, цюрынгскі, верхнесаксонскі, паўночнаверхнесаксонскі, сілезскі, усходнепрускі).

    Літаратура

    Тэмы гэтай старонкі (7):
    Вікіпедыя:Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Нямецкія дыялекты ў Францыі
    Мовы і дыялекты паводле алфавіта
    Нямецкія дыялекты ў Германіі
    Нямецкія дыялекты
    Нямецкія дыялекты ў Швейцарыі
    Нямецкія дыялекты ў Аўстрыі