Уварванне ЗША ў Панаму альбо Аперацыя «Правая справа» (англ.: Operation Just Cause) — ваенная кампанія ЗША ў Панаме. З’яўляецца першай у гісторыі інтэрвенцыяй ЗША, у якасці тэарэтычнага абгрунтавання якой выкарыстоўваліся лозунгі «аднаўлення і захавання дэмакратыі»[2].
Грамадзянская вайна ў Калумбіі 1899—1902 гг. скончылася перамогай кансерватараў і аддзяленнем Панамы. Важную ролю ў гэтым адыгралі ЗША, якія, на думку кіраўніка Цэнтра ваенна-палітычных даследаванняў Інстытута ЗША і Канады РАН Уладзіміра Бацюка, спецыяльна арганізавалі стварэнне новай дзяржавы з мэтай будаўніцтва Панамскага канала[3].
Новая адміністрацыя дала санкцыю на пабудову канала, здаўшы зямлю на яго трасе ў бестэрміновае карыстанне. У першыя трыццаць гадоў ЗША рэгулярна праводзілі ўварвання і інтэрвенцыі ў падтрымку тых ці іншых сіл новай рэспублікі. Сама праблема прыналежнасці Панамскага канала стала хранічнай, як і выступы жыхароў з патрабаваннямі справядлівага размеркавання даходаў і наогул перадачы ўсяго комплексу мясцовай адміністрацыі, асабліва востра пытанне стаяла ў 1964 годзе і абвастрыўся ў канцы 1980-х[4].
Тады амерыканскія ўлады пачалі ціснуць на рэжым Мануэля Нар’ега з мэтай адмовіцца ад пагаднення 1977 года, які прадугледжвае перадачу канала Панаме ў 1999 годзе. Нар’ега катэгарычна адмаўлялася перагледзець умовы гэтага дакумента і адносіны паміж дзвюма краінамі сталі пагаршацца.
У лютым 1988 года Міністэрства Юстыцыі ЗША абвінаваціла Нар’егу ў гандлі наркотыкамі і шэрагу іншых злачынстваў. Аднак прапанавала зняць гэтае абвінавачванне, калі генерал сыдзе са сваёй пасады і будзе спрыяць перагляду пагаднення аб далейшай уласнасці Панамскага канала. Ён адмовіўся. Неўзабаве супраць краіны былі ўведзеныя эканамічныя санкцыі, а ў кастрычніку пры падтрымцы ЗША ваенныя ажыццявілі няўдалую спробу дзяржаўнага перавароту[5].
Адначасова, у 1985 годзе ўрад Панамы пачаў праводзіць самастойную знешнюю і ўнутраную палітыку, якая не супадала з знешнепалітычным курсам ўрада ЗША. У межах гэтай палітыкі, Панама пачатку ўмацоўваць сувязі з краінамі Цэнтральнай і Паўднёвай Амерыкі (у тым ліку, з Нікарагуа).
З пачатку 1987 гады, пасля таго як урад Панамы адмовілася даць ЗША тэрыторыю краіны для вядзення дзейнасці супраць Нікарагуа, адносіны паміж Панамай і ЗША яшчэ больш пагоршыліся[6].
Аперацыя пачалася 20 снежня 1989 г. у 01:00. У ім прынялі ўдзел 27 684 амерыканскіх салдат і каля 300 самалётаў. Супраць іх выступілі каля 16 тысяч вайскоўцаў панамскіх сіл абароны. Ужо праз некалькі гадзін пасля пачатку аперацыі, прэзідэнт Буш-старэйшы растлумачыў чатыры асноўныя прычыны ўварвання:
У першы ж дзень ўварванне быў прыведзены да прысягі новы прэзідэнт краіны — Гільерма Эндара Галімані.
Першапачаткова былі захопленыя стратэгічныя аб’екты, такія як грамадзянскі аэрапорт у Панаме. Ваенныя знішчылі асабісты самалёт Нар’егі і патапілі панамскую ваенную лодку. Усе вядомыя ваенныя базы і камандныя цэнтры пазней былі атакаваны. Амерыканскія спэцназы таксама штурмавалі турму Карсэля Модэла, каб вызваліць грамадзяніна ЗША Курта Муза, якога панамскі ўрад абвінаваціў у шпіянажы. У ходзе аперацыі ЗША ўжывалі найноўшыя ўзоры баявой тэхнікі даўзбраення, менавіта тут адбылося першае баявое прымяненне «самалётаў-невідзімак» F-117A, баявых верталётаў AH-64А, бронетранспарцёр LAV-25, гранатамётаў AT-4, прыбораў начнога бачання ANVIS- 6S[7].
У дакладзе сейсмалагічнай станцыі Панамскага універсітэта казалася, што ў першыя гадзіны ішла масіраваная бамбардзіроўка. Усяго было скінута 417 бомбаў, з іх 66 у першыя чатыры хвіліны. Былі бомбы вагай да 1000 і 2000 фунтаў. Як і варта было чакаць, бамбаванне пацягнула за сабой вялікую колькасць параненых і забітых (некаторыя былі пакараныя). Іх пахавалі ў агульных магілах на могілках горада Панама і ў Зоне Панамскага канала[8].
Каардынацыйны супраціў працягваўся яшчэ некалькі дзён, а апошнія баі працягваліся да раніцы 25 снежня. Амерыканскае камандаванне асцерагалася шырокай партызанскай вайны з боку панамскіх узброеных сіл, але гэтага не адбылося.
Нар’ега шукаў прытулку ў дыпламатычнай місіі Ватыкана, але быў вымушана здацца з-за моцнага дыпламатычнага і псіхалагічнага ціску. 3 студзеня 1990 года яго пасадзілі ў самалёт і адправілі ў ЗША. У 1992 годзе ён быў асуджаны амерыканскім судом да 30 гадоў пазбаўлення волі за гандаль наркотыкамі і вымагальніцтва.
Новы прэзідэнт Панамы Галімані неадкладна пачаў кампанію па барацьбе з памяццю пра прэзідэнта Амара Тарыхаса, які выступаў за нацыяналізацыю зоны Панамскага канала. Ужо ў першыя тры месяцы пасля ўварвання былі выдадзеныя новыя школьныя падручнікі, у якіх эра кіравання Тарыхаса і Нар’егі была названая як «21 год ваеннай дыктатуры»; таксама былі перайменаваны міжнародны аэрапорт Панамы і муніцыпальны стадыён, раней названыя імем Тарыхаса[9].
12 студзеня 1990 года ЗША аб’явілі пра пачатак гуманітарнай аперацыі («Operation Promote Liberty»), якая працягвалася да 1991 года.
10 лютага 1990 года Галімані абвясціў аб расфарміраванні ўзброеных сіл Панамы[10].
Пасля завяршэння баявых дзеянняў у ЗША было распачатае расследаванне злачынстваў, учыненых ваеннаслужачымі ЗША ў ходзе аперацыі ў Панаме. Узбуджаная 21 крымінальная справа, 8 з якіх былі звязаны з забойствамі. Па стане на пачатак мая 1990 году сьледчымі органамі ЗША было выяўлена звыш 60 ваенных і крымінальных злачынстваў, учыненых ваеннаслужачымі ЗША падчас ўварвання ЗША ў Панаму (пачынаючы ад крадзяжу залатых вырабаў і рабавання затрыманых і заканчваючы забойствамі)[11].
Пасля пачатку ўварвання 15 дзяржаў-членаў Савета Бяспекі ААН правялі галасаванне за асуджэнне ўварвання ЗША ў Панаму, але ЗША, Вялікабрытанія і Францыя выкарысталі права «вета», каб заблакаваць рэзалюцыю[12]. Акрамя таго, прадстаўнік ЗША заявіў, што Нар’ега не можа спасылацца на суверэнітэт Панамы ў пытаннях знішчэння міжнароднай наркагандлю, паколькі гэта ўяўляе сабой пагрозу для ўсіх дзяржаў[13].
29 снежня 1989 года на 44-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН была прынятая рэзалюцыя з асуджэннем ўварвання ЗША ў Панаму[14] і патрабаваннем да ЗША неадкладна спыніць інтэрвенцыю і вывесці войскі з тэрыторыі Панамы. У падтрымку рэзалюцыі прагаласавалі 75 дзяржаваў, супраць — 20, прадстаўнікі 40 краін не прымалі ўдзел у галасаванні[15]. У адказ прадстаўнік ЗША ў ААН выступіў з заявай, што ў ходзе ваеннай аперацыі ЗША «рэалізавалі права на самаабарону»[16].
Эпізод ўварвання ў Панаму прысутнічае ў гульні Call of Duty: Black Ops 2, дзе галоўнай мэтай будзе ўзяцце генерала Мануэля Нар’егі, якога пазней будуць выкарыстоўваць у ліквідацыі небяспечнага тэрарыста і галоўнага антаганіста гульні — Рауля Менендэса.