Чарнасоценцы — зборная назва прадстаўнікоў правых арганізацый у Расіі ў 1905–1917 гг., якія выступалі пад лозунгамі манархізму, вялікадзяржаўнага шавінізму і антысемітызму[1].
Спачатку яны звалі сябе «сапраўды рускімі», «патрыётамі» і «манархістамі», але потым (праз Грынгмута) хутка адаптавалі гэту мянушку, узвядучы яе паходжанне да ніжагародскіх «чорных (нізавым) сотням» Кузьмы Мініна, якія вывелі Расію са стану Смутнага часу[2].
Чарнасоценны рух не ўяўляў сабою адзінага цэлага і быў прадстаўлены рознымі з’яднаннямі, такімі, у прыватнасці, як «Руская манархічная партыя», «Чорныя Сотні», «Саюз рускага народа» (Дубровіна), «Саюз Міхаіла Архангела» і інш.[3][4].
У 1905—1907 годах тэрмін «чорная сотня» ўвайшоў у шырокі ўжытак у значэнні ўльтраправых палітыкаў і антысемітаў. У «Малым тлумачальным слоўніку рускай мовы» П. Я. Стогна (Пг., 1915) чарнасотнік ці чарнасоценец — «рускі манархіст, кансерватар, саюзнік».
Сацыяльны грунт гэтых арганізацый складалі разнастайныя элементы: абшарнікі, прадстаўнікі духавенства, буйнай і дробнай гарадской буржуазіі, купцы, сяляне, працоўныя, мяшчане, рамеснікі, казакі, паліцэйскія чыны, што выступалі за захаванне непахіснасці самадзяржаўя на падставе ўвараўскай формулы «Праваслаўе, Самадзяржаўе, Народнасць». Перыяд адменнай актыўнасці чарнасоценцаў давёўся на 1905—1914 гады.
Вытокі ідэалогіі чарнасоценства бяруць свой пачатак у славянафільскай плыні. Многія яе палажэнні перапляталіся з афіцыйнай манархічнай дактрынай, платформай нацыяналістаў, а ў некаторых выпадках з акцябрысцкай праграмай. Чарнасоценцы супрацьстаўлялі сябе марксізму і не прызнавалі матэрыялістычнага разумення гісторыі[5].
Частка чарнасотнікавых ідэй — як праграмы арганізацый, так і абмяркоўвальныя чарнасоценнай прэсай тэмы, — меркавала кансерватыўную грамадскую прыладу (мелі месца значныя споры па пытанні пра дапушчальнасць парламентарызма і зусім паважных устаноў у самадзяржаўнай манархіі), і некаторае ўтаймаванне «эксцэсаў» капіталізму, а таксама ўмацаванне грамадскай салідарнасці, формы прамой дэмакратыі.