Лулу́ і Нана — кітайскія дзяўчынкі-блізняты, якія нарадзіліся ў лістападзе 2018 года. Іх сапраўдныя імёны грамадскасці невядомыя, ім далі псеўданімы Лулу і Нана. Па словах даследчыка, Хэ Цзянькуя, гэтыя двайняты — першыя ў свеце дзеці, генетычна адрэдагаваныя па клеткам зародкавай лініі.[1][2] Хэ Цзянькуй паведаміў, што дзяўчынкі нарадзіліся здаровымі.[3] Бацькі дзяўчынак былі ўдзельнікамі клінічнага выпрабавання, праведзенага Цзянькуем, у якім ён прапаноўваў стандартныя паслугі па экстракарпаральнаму апладненню але, акрамя таго, выкарыстаў CRISPR-Cas9, тэхналогію, якая можа мадыфікаваць ДНК, для мадыфікацыі гена CCR5 у зародка. Гэта было зроблена для надання генетычнай ўстойлівасці супраць віруса ВІЧ.[4] Эксперымент праводзіўся таемна да лістапада 2018 года.
Рэакцыяй на дзеянні Цзянькуя стала шырокая хваля крытыкі[5] і заклапочанасці аб дабрабыце дзяўчынак.[4][6][7] Бліжэй да канца лістапада кітайскія ўлады прыпынілі ўсю даследчую дзейнасць Цзянькуя.[8]. Сам Хэ Цзянькуй у снежні 2019 года атрымаў 3 гады пазбаўлення волі і 3 млн юаняў штрафу за парушэнне заканадаўства ў галіне эксперыментаў з людзьмі і правядзенне медыцынскіх працэдур без ліцэнзіі
Цзянькуй абвясціў аб сваім праекце з удзелам Лулу і Наны ў інтэрв’ю інфармацыйнаму агенцтву Associated Press 19 лістапада 2018 года, напярэдадні другога Міжнароднага саміту па рэдагаванню геному чалавека ў Ганконгскім універсітэце. Праект не атрымаў незалежнага пацверджання, не прайшоў рэцэнзавання і не быў апублікаваны ў навуковым выданні.[4][2][6][7]
Пасля апублікавання інфармацыі аб досведах Цзянькуя Паўднёвы навукова-тэхналагічны ўніверсітэт (SUSTech), супрацоўнікам якога ён з’яўляецца, паспяшаўся дыстанцыявацца ад яго дзейнасці, распаўсюдзіўшы заяву, што Цзянькуй праводзіў свае выпрабаванні за межамі іх кампуса ў непрацоўны час, і яны нічога не ведалі аб праекце і яго характары[9]. Нацыянальная камісія па ахове здароўя Кітая таксама дала распараджэнне правінцыйным чыноўнікам аховы здароўя расследаваць дзейнасць Цзянькуя.[4]
Эмбрыёны, якія сталі пасля Лулу і Нана, былі створаны падчас клінічнага выпрабавання, праведзенага Хэ Цзянькуем з Паўднёвага навукова-тэхналагічнага ўніверсітэта ў Шэньчжэні. Цзянькуй падчас свайго адпачынку ва ўніверсітэце працаваў у гарадской бальніцы для жанчын і дзяцей.[10] Там ён адбіраў пары, якія хацелі мець дзяцей; мужчына павінен быў быць ВІЧ- пазітыўным, а жанчына — незаражоннай.[10] Пары былі набраныя праз групу па абароне ад СНІДу, якая базуецца ў Пекіне, пад назвай Baihualin.[10] Ён трымаў у сакрэце клінічнае выпрабаванне ад навуковай супольнасці, і па стане на 28 лістапада заставалася незразумелым, ці далі ўдзельнікі сваю інфармаваную згоду.[3][11]
25 лістапада 2018 года часопіс MIT Technology Review(англ.) бел. апублікаваў аповяд аб эксперыменце Хэ Цзянькуя, заснаваны на дакументах, якія былі змешчаныя раней у тым жа месяцы ў кітайскім рэестры клінічных даследванняў(англ.) бел..[6] Пасля таго, як гэтая гісторыя была апублікаваная, Цзянькуй выпусціў рэкламнае відэа на YouTube, а на наступны дзень Associated Press апублікавала з ім інтэрв’ю.[6][10] Цзянькуй таксама прыцягнуў фірму па сувязях з грамадскасцю.[12] У рэшце рэшт ён прадставіў працу, якая прывяла да нараджэння дзяўчынак, 28 лістапада на Міжнародным саміце па рэдагаванню геному чалавека.[3]
Асноўныя артыкулы: CRISPR, Cas9 і CCR5 Цзянькуй узяў сперму і яйкаклеткі ў пар, правёў з імі экстракарпаральнае апладненне, а затым адрэдагаваў геномы атрыманых эмбрыёнаў з дапамогай CRISPR / Cas9.[10] Рэдагаванню падвергнуўся ген CCR5, што кадуе бялок, які ВІЧ выкарыстоўвае для пранікнення ў клеткі.[11][13] Цзянькуй спрабаваў штучна стварыць спецыфічную мутацыю ў гене (CCR5 Δ32), якая сустракаецца ў нешматлікіх людзей — якая, магчыма, надае прыроджаную ўстойлівасць да ВІЧ[11], як гэта было ў выпадку з Берлінскім пацыентам(англ.) бел..[14] Ён сказаў, што дзяўчынкі ўсё яшчэ нясуць функцыянальныя копіі CCR5 разам з адключанай CCR5, улічваючы генетычны мазаіцызм і сучасны ўзровень тэхналогіі рэдагавання зародкавай лініі.[15] Таксама варта адзначыць, што існуюць формы ВІЧ, якія выкарыстоўваюць іншы рэцэптар замест CCR5, і маніпуляцыі, праведзеныя Цзянькуем, не змаглі б абараніць Лулу і Нану ад гэтых формаў захворвання.[11]
Цзянькуй звярнуўся да перадімплантацыйнай генетычнай дыягностыцы эмбрыёнаў, якія былі адрэдагаваныя, калі тры-пяць асобных клетак былі хімера выдаленыя, і цалкам секвеніраваны для выяўлення хімерызму і нямэтавых памылак. Ён паведаміў, што падчас цяжарнасці пазаклетачная эмбрыянальная ДНК(англ.) бел. была цалкам секвеніравана для праверкі на нямэтавыя памылкі, і маці прапанавалі амніяцэнтэз для праверкі праблем з цяжарнасцю, але яна адмовілася.[11] Дзеці нарадзіліся ў канцы кастрычніка або пачатку лістапада. Па словах Цзянькуя, нарадзіліся здаровымі.[3] Пасля родаў было незразумела, ці могуць праявіцца доўгатэрміновыя наступствы рэдагавання генаў. Цзянькуя пыталіся аб планах па назіранню за дзецьмі і аплаце іх сыходу ў выпадку ўзнікнення праблем, аб тым, як можа быць забяспечана іх канфідэнцыяльнасць і канфідэнцыяльнасць іх бацькоў.[3]
Цікавым фактам з’яўляецца тое, што адключэнне гена CCR5 мае станоўчы пабочны эфект на развіццё мозгу: паляпшаецца памяць, павялічваецца здольнасць мозгу аднаўляцца пасля інсульту, а таксама магчыма ёсць сувязь з больш высокай паспяховасцю ў школе і агульным інтэлектам[16].
Хэ Цзянькуй не раскрыў імёны бацькоў, і яны не заяўлялі аб сабе, таму іх рэакцыя невядомая.[10] У сродках масавай інфармацыі і навуковай супольнасці прайшла хваля крытыкі праведзенага эксперыменту і яго сакрэтнасці[5], а таксама заклапочанасці з нагоды будучага дабрабыту Лулу і Наны.[3][7] Амерыканскі спецыяліст Майкл В. Дзім(англ.) бел., біяінжынерыі прафесар з Універсітэта Райса і кансультант Цзянькуя, прымаў удзел у даследаванні і прысутнічаў, калі падыспытныя, якія ўдзельнічалі ў яго доследах, давалі сваю згоду.[10] Дзім таксама трапіў пад следства пасля таго, як звесткі аб працы Цзянькуя былі апублікаваны.[17] Уласныя расследаванні пачалі Паўднёвы навукова-тэхналагічны ўніверсітэт, мясцовыя ўлады і ўрад Кітая.
29 лістапада 2018 года ўлады Кітая прыпынілі усю даследчую дзейнасць Хэ Цзянькуя, заявіўшы, што яго дзейнасць «надзвычай агідная па сваім характары» і з’яўляецца парушэннем кітайскага заканадаўства[18]. Па стане на 28 снежня 2018 года ён быў змешчаны ва ўніверсітэцкую кватэру пад нагляд[19][20], яму пагражалі крымінальныя абвінавачванні[21]
Высветлілася, што для атрымання дазволу этычнага камітэта на правядзенне працэдуры былі падроблены дакументы, а супрацоўнікі медыцынскага цэнтра не ведалі, што ўвялі пацыентам генетычна мадыфікаваныя клеткі[22].
У снежні 2019 года Хэ Цзянькуй быў прыгавораны да трох гадоў пазбаўлення волі і штрафу ў 3 млн юаняў за парушэнне заканадаўства ў галіне эксперыментаў з людзьмі і правядзенне медыцынскіх працэдур без ліцэнзіі[23]..