Вірус штрыхаватай мазаікі ячменю[2] (англ.: Barley stripe mosaic virus, BSMV) — хваробатворны вірус мазаікі раслін(англ.) бел. сямейства Alphaflexiviridae, галоўнымі гаспадарамі якіх з’яўляюцца ячмень і пшаніца. Агульныя сімптомы BSMV — жоўтыя пражылкі або плямы, мазаіка лісця і адставанне ў росце. Ён распаўсюджваецца галоўным чынам праз заражанае насенне і шляхам механічнага пераносу ад заражанай да незаражанай расліны. Расліны, заражаныя BSMV, маюць больш выразную сімптаматыку пры больш цёплых тэмпературах. Устойлівыя гаспадары і стэрылізацыя абсталявання і прылад з’яўляюцца лепшымі спосабамі кантраляваць распаўсюджванне ўзбуджальніка. Вядома, што BSMV зніжае ўраджайнасць ячменю да 25 %, але гэта не з’яўляецца асноўнай праблемай з-за існавання ўстойлівых сартоў ячменю.
Вірус ячменнай штрыхаватай мазаікі мае вузкі выбар гаспадара. Horedum vulgare з’яўляецца асноўным гаспадаром віруса. BSMV таксама можа заразіць Triticum aestivum. Вельмі рэдка BSMV можна ўбачыць у дзікім аўсе, жыце, кукурузе, рысе, сорга і просе. У эксперыментальных умовах паражаліся таксама шпінат, буракі і тытунь[3]. Імунаферментны аналіз (ІФА) — гэта карысны інструмент, які дазваляе адрозніць падобныя штамы віруса штрыхаватай мазаікі і даць колькасныя вынікі. ІФА працуе з выкарыстаннем антыцелаў, спецыфічных для пэўнага віруса[4].
Частымі сімптомамі BSMV з’яўляюцца жоўтая да белай кропкавасць, плямістасць і штрыхаватасць, некроз і моцная мазаіка на лісці. На хворым лісці ўтвараюцца светла-зялёныя і V-падобныя некратычныя палосы[2]. Затрымка росту таксама вельмі распаўсюджана. Сімптомы могуць вар’іравацца ў залежнасці ад штама віруса, расліны-гаспадара і ўмоў навакольнага асяроддзя. Сімптомы больш распаўсюджаныя пры цёплай тэмпературы. Расліны, выгадаваныя з заражанага насення, моцна адстаюць у росце альбо нават могуць загінуць ў вельмі адчувальных сартоў гаспадароў[3]. У эксперыментальна заражаных раслін першыя сімптомы страты колеру з’яўляюцца праз 4-5 дзён.
Сімптомы ад BSMV падобныя на штрыхаватую плямістасць ячменю(англ.) бел., грыбковае захворванне, выкліканае відам Pyrenophora graminea, але паколькі гэтыя дзве хваробы выкліканыя зусім рознымі патагеннымі мікраарганізмамі, то іх трэба лячыць па-рознаму[3].
Для віруса ячменнай паласатай мазаікі не вядомыя пераносчыкі. Хутчэй за ўсё, BSMV абмяжоўваецца толькі расліннымі тканкамі, з якіх ён нацэлены на хларапласты і ядры ўнутры клетак мезафіла і эпідэрмісу. Вірус можна ўскосна распаўсюджваць на іншыя расліны, таму што вірус таксама можа агрэгавацца ў насенні. Сапраўды гэтак жа BSMV можа быць перададзены расліне праз механічную прышчэпку. [3]
Асноўны спосаб самазахавання віруса — рост з заражанага насення. Інфекцыя гадамі захоўваецца ўнутры насення[5].
У адрозненне ад многіх вірусаў, для распаўсюджвання хваробы не існуе вядомых пераносчыкаў насякомых. Хутчэй за ўсё, BSMV разлічвае на перадачу ад бацькоў да нашчадкаў. Вірус пашкоджвае акрамя іншага ячмень і азімую пшаніцу[2].
Тэмпература, пры якой вырошчваецца заражаная расліна, мае вырашальнае значэнне для распаўсюджвання і развіцця хваробы. Пры больш высокай тэмпературы сімптомы ўзмацняюцца. Згодна з адным з даследаванняў, калі заражаныя расліны гаспадара раслі пры 7 °C, для развіцця сімптомаў спатрэбілася каля 30 дзён, і яны ніколі не змаглі заразіць іншых патэнцыйных гаспадароў. Аднак пры больш высокай тэмпературы 12-18 °C сімптомы развіваліся праз 7-8 дзён, і вірус быў перададзены[6]. Аднак важна адзначыць, што выяўленасць сімптомаў не заўсёды карэлюе з колькасцю віруса. Таксама высветлілася, што ўзровень наяўнага віруса заставаўся адносна нязменным у межах 13 °C — 25 °C, а колькасць вірусу была звязана толькі з узростам гаспадароў і працягласцю часу, які яны былі заражаныя. [7]
Інтэнсіўнасць святла таксама можа паўплываць на развіццё сімптомаў хваробы. Даследаванне паказала, што моцна зацененыя заражаныя расліны не выяўлялі практычна ніякіх сімптомаў праз 11 дзён у параўнанні з заражанымі незацененымі раслінамі[8].
Фактарам, які ўплывае на распаўсюджванне і цяжар віруса, з’яўляюцца від ці разнастайнасць гаспадара, бо некаторыя больш адчувальныя, чым іншыя. Напрыклад, сорт ячменю CM67 вельмі адчувальны. Ён мае значна большую хуткасць перадачы, чым у іншых сартоў, і калі сімптомы досыць сур’ёзныя з-за пагодных умоў, гэты сорт можа быць нават стэрыльным[6].
Яшчэ адзін фактар, які ўплывае на распаўсюджванне хваробы — гэта гаметы, выведзеныя для атрымання нашчадства. Адно з даследаванняў паказала, што каля 10 % насення, атрыманага з заражанага ўраджаю, таксама ўтрымлівае вірус[8]. Адзінай прычынай было тое, што вірус можа распаўсюджвацца на нашчадства заражаным пылковым зернем, і з-за гэтага лічылася, што ён можа патэнцыйна распаўсюджвацца на вялікія адлегласці. Аднак інфікаваная семязавязь з’яўляецца больш важным фактарам распаўсюджвання гэтай хваробы. Хвароба больш распаўсюджана, калі заражаная семязавязь вырабляе нашчадства з заражаным пылком, з хуткасцю перадачы(англ.) бел. 70 %. Калі заражаная семязавязь апыляецца неінфікаваным пылком, назіраецца каля 66 % хуткасці перадачы. У выпадку незаражанай семязавязі, якую апыляюць заражаным пылком, назіраецца прыблізна 3 % хуткасць перадачы нашчадкам[6].
Лепшы спосаб барацьбы з вірусам — пасадка чыстага насення, так як вірус распаўсюджваецца праз заражанае насенне. BMSV таксама распаўсюджваецца праз механічную перадачу віруса; трэба паменшаць апрацоўку і перамяшчэнні раслін праз заражаныя ўчасткі, што дапаможа стрымліваць хваробу. Стэрылізацыя ўсіх інструментаў і механізмаў, у прыватнасці, ірыгацыйных сістэм, якія выкарыстоўваюцца ў палях, таксама паменшыць распаўсюджванне BMSV. Солі чацвярцічнага амонія і дыяксід вадароду — два распаўсюджаныя камерцыйныя прадукты, якія выкарыстоўваюцца для стэрылізацыі інструментаў і механізмаў для садаводства[9]. Выдаленне заражаных раслін можа дапамагчы знізіць распаўсюджванне віруса. На палях, дзе хвароба засталася незаўважанай, што дазваляе вірусу распаўсюджвацца, важна прадухіліць распаўсюджванне на іншыя палі і не даць высаджваць насенне заражаных раслін у наступным годзе, бо яны таксама могуць быць заражаны вірусам.
Хімічны і біялагічны кантроль, як вядома, не існуе для гэтага віруса. Для прадухілення інфекцыі неабходна прытрымлівацца аптымальных тэрмінаў сяўбы збожжавых культур, выбракоўваць заражаныя пасевы, вырошчваць устойлівыя сарты, не завозіць насенне з раёнаў, дзе выяўлена хвароба[2].
Супраціў гаспадара раслін — яшчэ адна форма кіравання. Гаспадары ячменю адрозніваюцца сваёй успрымальнасцю да BSMV. Ёсць шмат устойлівых сартоў ячменю, у тым ліку: Traill, Moreval, Modjo-1, Morex, Modjo і CI 4197[10].
Адно з даследаванняў паказала, што ген рэзістэнтнасці да BSMV дэманструе мендэлеўскую спадчыннасць(руск.) бел. і з’яўляецца дамінуючым, дзякуючы поўнаму карціраванню гена ўстойлівасці Bsr1 у Brachypodium distachyon[10].
Вірус штрыхаватай мазаікі ячменю — адзін з нешматлікіх вірусаў, які перадаецца праз насенне для дробных збожжавых і можа даваць зніжэнне ўраджайнасці да 25 %[3].
Неўзабаве пасля адкрыцця гэтага вірусу было выяўлена, што BSMV прысутнічае на 97 % палёў ячменю ў Паўночнай Дакоце ў 1954 годзе[11]. Для барацьбы з гэтым у 1957 годзе Канзас, Мантана і Паўночная Дакота запусцілі праграму сертыфікацыі насення, каб атрымаць насенне ячменю, чыстае ад BSMV. Праграма кантролю прадугледжвала аналіз расады на наяўнасць віруса, а для атрымання сертыфікаванага насення, якое не змяшчае BSMV, дазвалялася прадаваць толькі насенныя асновы, у якіх адсутнічае BSMV. Да 1972 года на ўсім сертыфікаваным насенні ў штаце Мантана была ўстаноўлена нулявая талерантнасць, што прывяло да рэзкага зніжэння страт ураджайнасці з-за BSMV. Падобным чынам, у 1971 годзе BSMV быў ліквідаваны з насення ячменю ў Паўночнай Дакоце[12].
Аднак, нягледзячы на тое, што вірус больш не з’яўляецца важным фактарам у раслінаводстве, BSMV па-ранейшаму важны для навукі, паколькі розныя даследаванні паказалі, што ён можа быць выкарыстаны для вывучэння функцый генаў з дапамогай падаўлення экспрэсіі генаў(руск.) бел. у аўсе, пшаніцы і Brachypodium distachyon (траве, якая з’яўляецца мадэльным аднадольным арганізмам для генетычных даследванняў).