Баі за горы Нафуса — серыя ўзброеных сутыкненняў у гарах Нафуса і на прылеглых раўнінах заходняй частцы Лівіі паміж сіламі лаяльнымі Кадафі і лівійскімі паўстанцамі падчас грамадзянскай вайны 2011 года. Горны масіў меў стратэгічнае значэнне з-за яго непасрэднай блізкасці да сталіцы Трыпалі. Нароўні з горадам Місурата, раён гор Нафуса быў адным з асноўных апорных пунктаў паўстанцаў у Трыпалітаніі.
1 сакавіка войскі Кадафі штурмам ўзяліся за падкантрольны рэвалюцыянерамі Гар’ян, затым адціснуўшы апазіцыянераў на захад. Цэнтрамі супраціву засталіся толькі гарады Эз-Завія, якая будзе захоплена ўжо 10 сакавіка, Налут, Джаду, Зінтан і Яфран, а таксама населеныя пункты Калаа і Кікла.
16 сакавіка войскі Кадафі прыступілі да штурму горада Зінтан, накіраваўшы туды 15 танкаў і 40 бронетранспарцёраў, артпадтрымку якім аказвалі сістэмы залпавага агню[4], ажыццявіўшы 3 атакі. Тым не менш узяць горад яны не змаглі.
3 красавіка Налут, Кіклу, Зінтан і Яфран былі ўзятыя ў аблогу ў выніку наступленне войскаў Кадафі, аднак цяжкадаступная горная мясцовасць і жорсткі супраціў амазігaў спынілі лаялістаў. У горадах была перапыненая падача электраэнергіі[5].
Варта адзначыць, што ўстойлівасць абароны паўстанцаў у гарах Нафуса забяспечвалася падтрымкай абложаных гарадоў з дапамогай французскай авіяцыі, якая скідвала для тых грузы (уключаючы ўзбраенне і баепрыпасы) на парашутах. Акрамя таго, забеспячэнне паўстанцаў вялося і з выкарыстаннем двух палявых аэрадромаў[5]. Аднак супраціў абложаных паступова аслабеў і гарады пераходзілі пад кантроль ўрадавых войскаў. Першым захоплены Кіклу (4 красавіка), апошнім — Яфрэн (15 мая)[5]. Тым не менш, некаторыя гарады працягвалі супраціў аж да чэрвеня.
У другой палове красавіка лаялісты пачынаюць чарговае наступленне ў Нафусе з мэтай адцягнуць на сябе частку авіяцыі НАТА з іншых частак Лівіі і палегчыць становішча місрацкай групоўкі ўрадавых войскаў[5].
21 красавіка атрады мяцежнікаў паспрабавалі штурмам узяць Вазін, але сустрэлі жорсткі супраціў з боку ўрадавай арміі[6]. Аднак крыху пазней паўстанцы змаглі заціснуць лаялістаў паміж горадам і Тунісам, тым самым блакаваўшы цэлую роту. У выніку 105 ваеннаслужачых лівійскай арміі збеглі ў Туніс, дзе яны здаліся туніскім уладам[7][8].
Тым часам у самім горадзе мяцежнікі арыштавалі 13 чалавек, якія сімпатызавалі ўраду Муамара Кадафі. Неўзабаве аднавіліся пастаўкі з Туніса ў паўстанцкія атрады Нафускіх гор[9].
24 красавіка сілы лаялістаў пачалі абстрэльваць пазіцыі паўстанцаў блізу Вазіна.
28 красавіка ўрадавыя сілы вярнулі пад свой кантроль Вазін, адкінуўшы паўстанцаў да мяжы, дзе баі працягваліся на ўскраінах туніскага пагранічнага горада Дэхіба[10]. Паведамлялася, што некалькі мяцежнікаў былі забітыя, а яшчэ некалькі зазвачены ў палон. У плыні дня мяцежнікі паспрабавалі контратакаваць. Разлютаваныя баі працягваліся і ўначы, але паўстанцам не ўдалося дасягнуць значных вынікаў[11][12][10][13].
На наступную раніцу ў сутыкненні на баку паўстанцаў прыняла ўдзел туніская армія. Туніскія ваенныя змаглі адкінуць назад войскі ўрада. Аднак аб’яднаным сілам ПНС і Туніса ўзяць Вазін не ўдалося[14]. Горад атрымалася ўзяць толькі праз некалькі дзён.
1 мая ўрадавыя сілы абстралялі тэрыторыю Туніса[15].
7 мая адноўленыя баявыя дзеянні ў Вазіне прывялі да ўзмацнення абстрэлаў тэрыторыі Туніса. Улады Туніса былі вымушаныя эвакуіраваць ўсё мясцовае насельніцтва ў прымежны горадзе Дэхіба. Прыкладна 100 снарадаў упалі на тэрыторыі Туніса, у выніку чаго адзін дом быў пашкоджаны, аднак ахвяраў не было. Туніскія ўлады заявілі, што сітуацыя «вельмі небяспечная» і што яны будуць рабіць усё, каб абараніць сваю краіну.
Праз дзевяць дзён, 16 мая, туніскія войскі прадухілілі спробу перасячэння мяжы 200 салдатамі ўрадавай арміі. На здзіўлення, усё прайшло мірна і без прымянення зброі.
9 ліпеня аднавіліся сутыкнення ў Вазіне. Неўзабаве паўстанцы змаглі адкінуць ўрадавую войска ад горада. Ўзяцце Вазина дазволіла арганізаваць пастаўкі зброі з Туніса да паўстанцаў.
Адкрыццё наземнай сувязі з Тунісам палегчыла становішча паўстанцаў Нафуса, але не змагло перашкодзіць усталяванню кантролю фарміраванням урада над большай часткай рэгіёна і працягу аблогі астатніх берберскіх населеных пунктаў. Тым не менш захоп Вазіна меў сапраўды вызначальнае значэнне як для ходу баявых дзеянняў у дадзеным рэгіёне Лівіі, так і для ўсёй грамадзянскай вайны ў цэлым. Умацаваўшы сваё становішча, паўстанцы пачалі ўсталёўваць кантроль над паўднёвай дарагі з Налута ў Зінтан. 1 чэрвеня яны пачалі аперацыю па дэблакаванні Яфрэна шляхам захопу ўчастка паўночнай дарогі ў горад. Яфрэн быў канчаткова вызвалены ад сіл лаялістаў 6 чэрвеня.
Пасля дзеянні паўстанцаў былі накіраваны на прасоўванне з Яфрэна ў бок Гар’яна, што дазволіла ім 14 чэрвеня адбіць у кадафістаў Кіклу, а таксама ўсталяваць кантроль над участкам паўднёвай дарогі з Зінтан ў Яфрэн. 28 чэрвеня паўстанцамі былі захопленыя ваенныя склады ў Эль-Каа ў пустыні на поўдзень ад Зінтана, дзе знаходзіліся танкі і БМП.
11 чэрвеня паўстанцы пачалі штурм Эз-Завіі. Мяцежнікі панеслі цяжкія страты ў 30 забітых, але працягнулі штурм горада[16]. Да вечара наступнага дня супраціў лаялістаў не аслабеў. Стала ясна, што працяг штурму горада для паўстанцаў будзе каштаваць яшчэ больш вялікімі стратамі. Камандаванне ПНС вырашыла спыніць баі ў Эз-Завіі і адступіць. Гэта стала апошняй перамогай лаялістаў ў гарах Нафуса.
13 жніўня паўстанцы атакавалі Гар’ян. Войскі паўстанцаў былі ў добрай форме, а сілы Кадафі адступалі, але, тым не менш, яны змаглі перагрупавацца і контратакаваць[17]. 14 жніўня паўстанцы заявілі, што нягледзячы на супраціў войскаў Кадафі, ім удалося захапіць 70 працэнтаў горада[18][19]. 15 жніўня паўстанцы заявілі, што ўвесь горад знаходзіцца пад іх кантролем[20][21]. 17 жніўня войскі Кадафі распачалі спробу штурму Гар’яна[22]. 18 жніўня лаялістамі былі цалкам выбітыя з горада, гэта пацвердзіў карэспандэнт Reuters. Лаялістамі адступілі на поўнач[23].
Узяцце Гар’яна дазволіла паўстанцам пачаць наступ на поўнач (у першую чаргу на Эз-Завію і Трыпалі).
Адначасова паўстанцы працягнулі развіваць наступ на Эз-Завію, да якой іх, 13 жніўня адлучала 15 кіламетраў[24]. Увечары таго ж дня з’явіліся першыя паведамленні аб тым, што перадавыя часткі паўстанцаў ўвайшлі ў Эз-Завію. На працягу ўсёга наступнага тыдня ў горадзе ішлі баі паміж паўстанцамі і лаялістамі. 20 жніўня паўстанцы цалкам авалодалі Эз-Завіяй[25].