Актывацыйны аналіз — метад вызначэння складу рэчыва. Заснаваны на актывацыі атамных ядраў і даследаванні іх радыёактыўнага выпраменьвання. Актывацыйны аналіз бывае нейтронна-актывацыйны (актывацыя ў патоку нейтронаў), гамаактывацыйны (у патоку гама-квантаў), аналіз на зараджаных часцінках (у патоку зараджаных часцінак).
Для даследавання археалагічных і нумізматычных аб’ектаў скарыстоўваецца з пачатку 1950-х гадоў. Для даследавання археалагічных знаходак найбольшае значэнне мае нейтронна-актывацыйны аналіз, які вызначаецца высокай адчувальнасцю: 10-5—10-10% пры вялікіх патоках нейтронаў і 10-4—10-6% пры меншых патоках (ампульныя нейтронныя крыніцы або нейтронныя генератары).
Галоўная годнасць актывацыйнага аналізу — магчымасць вызначэння малых утрыманняў элементаў, а таксама правядзенне масавых экспрэсных аналізаў. Актывацыйны аналіз дазваляе вызначыць малыя дамешкі і зрабіць вывад аб асаблівасцях кампанентаў сыравіны і ўстанавіць радовішча, якое скарыстоўвалася. Па характэрным для кожнага рэгіёна ўтрыманні мікрадамешкаў можна вызначыць ці з’яўляюцца знаходкі вырабамі мясцовых рамеснікаў або прывезены з іншых рэгіёнаў. Як правіла, актывацыйны аналіз робіцца адразу па шматлікіх элементах. Велічыня памылкі 1—2%
Нейтронна-актывацыйны аналіз скарыстоўваецца і для колькаснага аналізу макрадоляў рэчыва (асновы), вызначэння долевага ўтрымання высакародных металаў у манетах без парушэння іх цэласнасці і скажэння вынікаў аналізу з-за каразійных працэсаў на паверхні манеты. Скарыстоўванне гама-актывацыйнага аналізу з неаднаразовым апрамяненнем адной манеты кобальтавай гарматай дазваляе зрабіць аналіз на золата за 15 мін, на серабро — за 1 гадзіну.
У музейнай справе скарыстоўваецца для экспертызы сапраўднасці аб’екта. Антыкварныя падробкі нават пры правільным утрыманні асноўных кампанентаў маюць анамальныя канцэнтрацыі дамешкаў. Недахоп усіх метадаў актывацыйнага аналізу — іх высокі кошт і малая даступнасць магутных нейтронных і гама-крыніцю