wd wp Пошук:
    ⬜

    Літоўская міфалогія

    Старажытны храм у Прусіі

    Літоўская міфалогія — сукупнасць міфалагічных уяўленняў літоўцаў, якія адбіліся ў паданнях, легендах, рознага роду твораў фальклору.

    Нягледзячы на багацце крыніц у форме гістарычных сведчанняў пра старажытнае літоўскае богашанаванне, этнаграфічных дадзеных і народна-паэтычных матываў, што захоўваюць дахрысціянскія гледжанні і вераванні, літоўская міфалогія да нядаўняга часу яшчэ мала была распрацавана.

    Даследаванні

    Некаторыя гісторыкі літоўскага побыту і народа знайшлі ў літоўскай міфалогіі сляды «веры індыйскай, ірана-персідскай, кельта-гальскай, грэка-рымскай і скандынаўскай» (L. Rogalski). M. В. Каяловіч адкрыў у ёй сляды старажытнасці і адасобленасці. Яна, па яго думцы, сумяшчае ў сабе найвысокія адцягненыя паняткі найстаражытных рэлігій і выпрацаваную, скончаную форму грэка-рымскага паганства.

    Філалагічны паход супраць багоў літоўскай міфалогіі, створаных Нарбутам, Крашэўскім, Стрыйкоўскім, Ласіцкім, меў разбуральныя наступствы. Мікуцкі, Акелевіч, Мяржынскі, Карловіч давялі, што як Ласіцкі, гэтак і Нарбут не ведалі літоўскай мовы, а апошні, звыш таго, захапляўся, паэтызаваў. Яшчэ Кіркор, аднак, выкладаў літоўскую міфалогію па старым шаблоне, асабліва калі дакранаецца загадкавых бронзавых і каменных стодаў, што захоўваюцца ў Віленскім музеі старажытнасцяў). Шмат фантастычнага і ў кнізе І. Фекенштэдта «D. Mythen, Sagen u. Legenden der Zamaiten» (1883), як гэта ясна паказаў Карлавіч у артыкуле «La Mythologie lithuanienne et Mr. Veckenstedt» («Mélusine»).

    У працах Г. Узенера («Götternamen», Бон, 1894) і Сольмсена («Litauische und lettische Götternamen») фігуруюць такія багі і багіні як Bezleja, багіня вечаровай цемры (чытай — bežleja, цямнее), ці Apidome — бог змены жылля (чытай — apideme, па-жмудску месца паміж хатамі ці агароджа, абгароджанае месца для жывёлы).

    Кароткія весткі старых пісьменнікаў — Тацыта, Вульфстана і іншых — да канца XIII стагоддзя адрозніваюцца большай праўдападобнасцю, чым выпрацаваныя сістэмы пратэстантаў і контррэфарматараў-езуітаў у XVI і XVII стагоддзях. Вельмі верагодна, што на Літве ў латышоў і ў Прусіі кожная вобласць мела свайго асобнага бога, які толькі ў ёй лічыўся самым найвысокім, але ў дачыненні да цэлага народа параўнальна з плямённымі багамі з’яўляўся падначаленым бажаством. Па сведчанні Гераніма Пражскага, які прапаведваў у Літве напачатку XV стагоддзя, прадметы абажання ў розных месцах былі розныя. У адной мясцовасці пачыталі змеяў, у іншай — агонь, у трэцяй — сонца ці жалезны молат рэдкай велічыні. На пытанне, звернутае да жрацоў, у чым сэнс шанавання молата, яны адказалі, што аднойчы цягам некалькіх месяцаў не было бачна сонца, якое нейкі магутны цар захапіў і трымаў пад замком ва ўмацаванай вежы. Тады знакі Задыяка велізарным молатам пабілі вежу і, вызваліўшы сонца, вярнулі яго людзям. Прылада, з дапамогай якой людзі зноў атрымалі святло, стала прадметам шанавання.

    Адзін са шляхоў да тлумачэння асноў літоўскай міфалогіі паказаны яшчэ ў 1841 годзе Прэйсам («Журнал министерства народного просвещения», ч. 26): не захапляючыся старонным паглядам, трэба выказаць сістэму літоўскай рэлігіі на падставе крытыкі гісторыка-побытавых сведчанняў. Гэты метад пакладзены ў аснову даследавання прафесара Л. Мяржынскага «Mythologiae Lithuanicae Monumenta». У 1 выпуску (1892) сабраны ўсе сведчанні пра літоўскае богашанаванне ад Тацыта да хронікі Альбрэхта фон Бардэвіка (1298—1301). У 2-м выпуску (1896) разгледжаны сведчанні пісьменнікаў XIV і XV стагоддзяў, асабліва Пятра Дуісбурга, запіскі крыжакоў і інш. З вывучэння Мяржынскім лацінскіх сведчанняў высвятляецца, між іншым, што словы idola, simulacra, templa ужываюцца зусім не ў сэнсе драўляных, каменных, бронзавых ці жалезных выяў багоў і іх святыняў, а толькі ў пераносным значэнні шанавання сіл прыроды, нябесных свяціл і духаў продкаў. Месцам шанавання служыла прырода: лес, іржышча, сенажаць ці ж хата, хатні агмень, часткі хаты і сядзібы, у якіх адбываліся і адбываюцца па цяперашні час аграрныя абрады сельскагаспадарчага характару пры першым выгане жывёлы, сканчэнні жніва, малацьбе, апрацоўцы ільну і да т. п. Што на Літве яшчэ ў XVII стагоддзі людзі нібы мелі прамыя дачыненні да д’ябла, лёталі, як раганы-лятавіцы, на гару Шатрыю (зборня кожных дэманаў на Жмудзі ў Іванаву ноч) — бачна з судовых актаў Паўночна-Заходняга края, абвешчаных Віленскай археаграфічнай камісіяй («Складанка», тым III, «Акты», т. 6 і 10).

    Літоўскае богашанаванне

    Можна вылучыць наступныя галоўныя рысы літоўскага богашанавання:

    Гл. таксама

    Літаратура

    Зноскі

    Тэмы гэтай старонкі (2):
    Катэгорыя·Матэрыялы ЭСБЕ
    Катэгорыя·Літоўская міфалогія