Луі Сутэр (фр. Louis Soutter, 4 чэрвеня 1871, Морж, Швейцарыя – 20 лютага 1942, Балег, Швейцарыя) – швейцарскі жывапісец і графік, блізкі да арт-брут (фр. Art Brut – грубае, неапрацаванае мастацтва – тэрмін, уведзены адным французскім мастаком для апісання карцін, малюнкаў і скульптур, створаных непрафесійнымі майстрамі).
Нарадзіўся 4 чэрвеня 1871 года ў звычайнай швейцарскай сям’і: бацька фармацэўт, маці выкладчыца музыкі ў Вышэйшай жаночай школе г. Морж (пад Лазанай). Бацька Луі Сутэра валодае аптэкай. Хлопчык расце адораным дзіцём. З ранняга ўзросту ён выдатна разумее ўсе навукі і бліскуча вучыцца. У 1888-1890 гадах паглыбляе свае веды на факультэце матэматыкі і прыродазнаўчых навук у Лазане. Праўда, па апісанні аднаго з яго аднакурснікаў, Луі выглядае «адзінокім», «клапатлівым», «далёкім ад рэальнасці». У 1890 годзе ён вывучае інжынерыю ва універсітэце Лазаны. Праз два гады Луі цікавіцца архітэктурай у Жэневе, і ў той жа час займаецца вывучэннем музыкі ў Каралеўскай кансерваторыі ў Бруселі, у Бельгіі. Яго настаўнікам быў вядомы музыкант, скрыпач-віртуоз, Эжэн Ізаі. Луі таксама пачынае выступаць як скрыпач, і становіцца першай скрыпкай у аркестры Тэатра Жэневы. У канцы 1895 ён пераязджае ў Парыж. Праз некаторы час Луі сустракае Мэдж Ферсман, прыгожую маладую амерыканскую скрыпачку, якая таксама як і Луі Сутэр вучылася ў Яўгена Ізаі скрыпцы. У 1897 маладая пара пераязджае ў ЗША, каб адкрыць архітэктурнае бюро. Пасля трох месяцаў знаходжання ў Чыкага, яны пасяліліся ў Каларада-Спрынгс. У 1898 годзе Луі становіцца дырэктарам дэпартамента мастацтваў у Каларада Каледж. Яго курсы жывапісу вылучаецца вялікім поспехам. Луі жыве ў шчаслівым шлюбе, паднімаючыся па кар’ернай лесвіцы. З 1900 па 1904 Сутэр падарожнічае восем разоў у родную Швейцарыю. 26 студзеня 1903 года, падчас чарговага ад’езду, яго жонка падае заяву на развод. Так як у іх не было дзяцей, аліменты ад Луі не патрабаваліся. Мэдж прасіла аб аднаўленні свайго дзявочага прозвішча, чаго ў будучыні і дасягнула, стаўшы, да таго ж, заможнай бюракратычнай ўдавой. Усё гэта адбывалася ў адсутнасці Луі. Вярнуўшыся, Сутэр быў уражаны ўсім, што адбылося. У яго не засталося ні жонкі, ні дома, ні грошай. У 1906 году Мішэль Тэвоз так апісаў яго становішча: «Луі Сутэр быў у жаласным стане, фізічна і псіхічна зруйнаваны, знясілены, цалкам вычарпаны, не ў стане засяродзіць сваю ўвагу на чым-небудзь». Анры Сутэр, дзядзька Луі па матчынай лініі, быўшы добрым доктарам, спрабуе яму дапамагчы, і дае пляменніку часовы прытулак. Бачачы жаласны стан Луі, Анры адпраўляе яго ў псіхіятрычную клініку ў горадзе Шпіц, у Швейцарыі. Там Сутэр працуе ў садзе, і дае ўрокі музыкі. Пасля года знаходжання ў клініцы, стан Луі паляпшаецца. У 1907 годзе ён пераязджае ў Жэневу, дзе зноў становіцца на ролю першай скрыпкі ў аркестры тэатра. І хоць жыццё пачынала наладжвацца, музыка застаецца нелюдзімы і зневажае свет. З-за праблем з дысцыплінай яго паніжаюць да ролі другой скрыпцы. У 1908 годзе ён грае ў сімфанічным аркестры Лазаны. Атрымліваючы зарплату, ён адразу расходуе грошы на пражыванне ў раскошных гатэлях і на дарагую вопратку. Луі дорыць вельмі шчодрыя падарункі родным і знаёмым. Носіць шаўковыя кашулі, купляе ўсё новыя і новыя гальштукі. Па словах сям’і, ён меў ярка выражаны густ да касцюмаў. Яго схільнасць да раскошы з’яўлялася моцным кантрастам у параўнанні з адмовай практычна на ўсе прадукты харчавання. 1915 год азначае сабой заканчэнне яго музычнай кар’еры ў Жэневе. З таго часу ён пачынае блукаць па горадзе, выступаючы са скрыпкай на вуліцы, на розных святах, у кафэ і тэатрах. Яго паходка змянілася – гэта становіцца прыкметна падчас яго частых дзённых і начных блуканняў. Ён ходзіць, апусціўшы галаву ў плечы, сагнуўшы калені, як быццам едзе на ровары, і застаецца незаўважаным. У 1916 яго сястра раптоўна памірае. Па чутках, абставіны яе смерці былі блізкія да самагубства. Луі канчаткова адыходзіць у сябе. Сям’я бярэ яго пад сваю апеку. У выніку, Луі пачынае жыць за кошт сваёй сям’і. Працуе нерэгулярна, з 1918 года гуляе ў нямым кіно. Сям’я больш не падтрымлівае Луі, кожны дзень у хаце скандалы. У 1922 годзе яго прымаюць у дом састарэлых недалёка ад Лазаны. Тут Луі Сутэр праводзіць свае апошнія 19 гадоў жыцця. Там ён глыбока няшчасны, і як толькі атрымоўваецца, ён збягае і блукае пешшу па вобласці на працягу некалькі дзён. У доме састарэлых часта зачыняюць вочы на гэтыя ўцёкі. Мала хто цікавіцца яго жыццём. Толькі стрыечны брат Ле Карбюзье часта кантактаваў з Луі Сутэрам. Але і ў доме састарэлых Луі не стаіць на месцы і пачынае маляваць. Малюе любымі падручнымі сродкамі, на розных дакументах, на працягу дзевятнаццаці гадоў. У выніку абмену лістамі з 1927 па 1936 год, Сутэр пасылае Ле Карбюзье каля 500 малюнкаў. Той у сваю чаргу спрабуе зладзіць выставу карцін Луі ў галерэі Парыжу ў 1931 годзе, але гэтыя ідэі не былі рэалізаваны. У апошнія гады жыцця ў Луі рэзка пагаршаецца зрок, надыходзіць параліч пальцаў. Памірае Луі Сутэр 20 лютага 1942, ва ўзросце 71 года. Яго цела пахавана недалёка ад роднай Лазаны, у Балегу, Швейцарыя.
Луі Сутэр, як і многія іншыя швейцарскія мастакі таго часу, прызнаны нонканфармістам, так як яго працы вылучаліся высокай арыгінальнасцю і моцна адрозніваліся ад аднастайных шэрых карцін, прызнаных грамадствам. Людзі, якія атачалі яго, лічылі Луі замкнёным чалавекам, але ён умеў правільна выказаць свае пачуцці ў сваіх творах, з’яўляўся прадстаўніком экспрэсіянізму. Луі Сутэр займаўся музыкай, жывапісам, архітэктурай, нямым кіно – што кажа пра яго, як пра творчаю асобу. Існуе спрэчная тэорыя Альфрэда Бадэра, які сцвярджае, што Сутэр быў шызафрэнікам, аднак у яго ёсць таксама здагадка, што яго жыццё і дзейнасць былі спробай супрацьстаяць ціску грамадства. Луі не баяўся цяжкасцей, працаваў апантана, ні пра што не думаючы, акрамя сваёй працы. У канцы жыцця, калі здавалася, што хваробы зломяць яго, Сутэр пачаў выкарыстоўваць іх у сваю карысць. Пры рэзкім пагаршэнні зроку, Луі апраўдваўся, што ў яго цалкам абнавіўся візуальны свет. З з’яўленнем атэрасклерозу, паралізаваныя пальцы ён выкарыстаў у якасці пэндзляў. Яго фантазія была бязмежная. У сваіх творах Луі ставіў пад пытанне ўсё тое, пра што даведаўся пры жыцці і карыстаўся поўнай свабодай дзеянняў. Таксама, яго творчасць абапіралася на мэту паказаць усе спакусы жыцця. Луі Сутэр адчуваў сябе вінаватым у чымсьці, таму часта караў сваё цела, адмаўляючыся ад ежы.
Луі Сутэр быў вельмі рознабаковым чалавекам і маляваў усё што бачыў і не бачыў. На карцінах былі намаляваныя: выявы прыроды (пейзажы, кветкі, жывёлы), садавіна, гародніна, сцэны з паўсядзённага жыцця, міфалагічныя і біблейскія гісторыі. Важную ролю адыгрывалі жанчыны, асабліва жаночыя аголеныя натуры. Асобы, усмешкі, раны, анёлы і багі, монстры, грэцкія храмы, архітэктурныя ілюстрацыі таксама прысутнічалі ў розныя перыяды яго творчасці. Акрамя таго, узнікаюць дэкаратыўныя малюнкі і кніжныя ілюстрацыі. Працы Луі Сутэра прынята падзяляць на тры перыяды. Першы перыяд «Спецыфікацыя» (1903-1930). У гэты час з’яўляюцца тысячы твораў. Луі выкарыстаў простыя сшыткі для сваіх малюнкаў. У той момант маляваў пераважна людзей, прыроду і архітэктурныя будынкі, класічныя і біблейскія сцэны. З самага пачатку ў яго работах было відаць традыцыйнае навучанне, працы не адрозніваліся арыгінальнасцю. Толькі ў вельмі нешматлікіх твораў з 1904 года – пасля смерці яго бацькі – па 1906 мы знаходзім дзіўныя пераломы ў яго звычайных акадэмічных паданнях. Другі перыяд (1930-1937) прысвечаны чалавечым асобам і постацям. Фармат яго твораў пашырыўся. Творы гэтага часу адрозніваліся ад першага перыяду больш незалежным стылем. Вялізныя чэрапа і трывожны выраз асоб перадаюць пачуццё болю і траўматычных пакут не толькі герояў карцін, але і самога мастака. Трэці перыяд «Жывапіс пальцам» (1937-1942). Адмова ад пяра і пэндзля, калі ён малюе пальцамі нават на зямлі. З-за атэрасклерозу, Луі прымяняе фарбы непасрэдна са сваіх пальцаў, пераносячы фарбы на паперу. Лініі на карцінах сталі больш лютыя, і кантраст паміж светлымі і цёмнымі быў узмоцнены. Усё часцей Луі Сутэр выкарыстоўвае тэму распяцця ў якасці метафары сваіх пакут і адчужэння, параўноўваючы іх з крывёй Хрыста. Мастак перадае сцэны паўсядзённым жыцці, якія натхняюць яго, укладваючы ў карціну вялікае сімвалічнае значэнне. Спачатку, з-за “на першы погляд” простых малюнкаў, Луі Сутэра лічылі прадстаўніком «прымітыўнага» мастацтва – гэта значыць мастаком, які адмовіўся ад усіх сувязяў з культурнай спадчынай. Пазней крытыкі змянілі сваю пазіцыю, бо графічнае майстэрства Сутэра было велізарным, нягледзячы на яго адхіленне ад шляху звычайнага, традыцыйнага мастацтва.