Дыхальная сістэма чалавека

Ды́хальная сістэ́ма чалаве́ка — сукупнась органаў дыхання, якія забяспечваюць насычэнне крыві кіслародам і вызваленне яе ад вуглякіслага газу (знешняе дыханне).

Нароўні са знешнім дыханнем ў арганізме ажыццяўляецца транспарт дыхальных газаў крывёй, а таксама газаабмен О2 і СО2 паміж крывёй і тканкамі і унутранае (клетачнае, або тканкавае) дыханне.

Функцыі дыхальнай сістэмы

Дыхальныя

1. Газаабменная: працэсы знешняга дыхання, якія ўяўляюць сабой абмен газаў (О2, СО2 і N2) паміж альвеоламі і знешнім асяроддзем, дыфузію газаў (О2 і СО2) з альвеолаў у кроў.[1][2]
2. Ахоўная: з удыхаемым паветрам у лёгкія трапляюць мікрачасціцы пылу, якія затрымліваюцца слізістай абалонкай дыхальных шляхоў і затым выдаляюцца з лёгкіх з дапамогай ахоўных рэфлексаў (кашаль, чханне) і механізмаў мукацыліярнага ачышчэння.

Недыхальныя

1. Метабалічная: сінтэз (сурфактанту, гепарыну, гістаміну, лейкатрыенаў, простагландынаў), актывацыя (ангіятэнзіну II) і інактывацыя (сератаніну, простагландынаў, норадреналіну) біялагічна актыўных рэчываў, пры ўдзеле альвеалацытаў, тучных клетак і эндатэлію капіляраў лёгкіх).
2. Выдзяляльная: праз лёгкія з арганізма выводзяцца з выдыхаемым паветрам пары вады і малекулы лятучых рэчываў.
3. Тэрмарэгулявальная: праз лёгкія з арганізма выводзіцца нязначная частка цяпла.
4. Ахоўная: эпітэлій слізістай абалонкі дыхальных шляхоў утрымлівае імунакампанентныя клеткі (Т-, і В-лімфацыты, макрафагі) і тучныя клеткі.
5. Позна-танічная: дыхальныя цягліцы грудной клеткі ўдзельнічаюць у падтрыманні становішча цела ў прасторы.
6. Дэпаніраванне крыві.
7. Голасаўтварэнне: нервовы апарат дыхальнай сістэмы, мышцы галасавой шчыліны і верхніх дыхальных шляхоў, а таксама мышцы грудной клеткі ўдзельнічаюць у маўленчай дзейнасці чалавека.

Будова і функцыі органаў дыхання

Органы дыхання складаюцца з двух галоўных аддзелаў: паветраносных (дыхальных) шляхоў і зоны газаабмену. Асноўныя функцыі гэтых аддзелаў — гэта правядзенне ўдыхаемага і выдыхаемага паветра ў лёгкія і з лёгкіх — для паветраносных шляхоў і забеспячэнне абмену газаў паміж атмасферным паветрам і крывёю — для зоны газаабмену. Паветраносныя шляхі і зона газаабмену таксама дзеляцца на два аддзелы кожныя: паветраносныя шляхі на верхнія і ніжнія паветраносныя шляхі, а зона газаабмену на дыхальны апарат і дыхальную зону. Верхнія дыхальныя шляхі першасна ачышчаюць, увільгатняюць і суграваюць (або ахалоджваюць) паветра, а ніжнія — другасна, кантрольна. Дыхальны апарат забяспечвае паступленне паветра ў дыхальную зону, а яна сама прымае ўдзел у непасрэдным газаабмене. Падрабязней глядзіце табліцу.

Дыхальныя рухі

Рэгуляцыя дыхання

Асноўны артыкул: Рэгуляцыя дыхання

Гэты раздзел артыкула яшчэ не напісаны. Паводле задумы аднаго з удзельнікаў Вікіпедыі, на гэтым месцы павінен размяшчацца спецыяльны раздзел. Вы можаце дапамагчы праекту, напісаўшы гэты раздзел.

Гігіена дыхання

Для забеспячэння нармальнай жыццядзейнасці важна навучыцца правільна дыхаць, болей бываць на свежым паветры і захоўваць гігіену органаў дыхання.

Аказанне першай своечасовай даўрачэбнай дапамогі пры спыненні дыхання

Захворванне або няшчасны выпадак → ускладненне або кароткачасовае спыненне дыхання/сэрца → клінічная смерць → 3-4 хвіліны → неабарачальныя змяненні у нервовых клетках (парушэнне абмену рэчываў → згуба клетак) → жыццёвыя функцыі чалавека не могуць быць адноўлены ніякімі спосабамі → 5 мінут → глыбокая інваліднасць або, часцей, смерць.

Найбольш частыя прычыны спынення дыхання і першая дапамога:

1. Закаркаванне глоткі іншароднымі целамі — дастаць пабочны прадмет пальцам.
2. Закаркаванне трахеі і бронхаў іншароднымі целамі — неадкалдна даставіць пацярпелага ў медыцынскую ўстанову, дзе пабочны прадмет дастануць спецыяльнай медыцынскай апаратурай.
3. Утапленне — як мага хутчэй выдаліць з паветраносных шляхоў і лёгкіх пацярпелага ваду, пясок і рвотныя масы: пакласці пацярпелага жыватом на калена і рэзкімі рухамі сціскаць грудную клетку; пры неабходнасці зрабіць сардэчна-лёгачную рэанімацыю.
4. Атручэнне чадным або бытавым газам ці прапан-бутанавай сумессю — як мага хутчэй вынесці пацярпелага на свежае паветра і выклікаць «хуткую дапамогу», дзе пры вострым атручэнні зробяць пераліванне крыві; пры неабходнасці зрабіць сардэчна-лёгачную рэанімацыю.

Аднак на працягу першых мінут пасля так званай клінічнай смерці — спыненя дыхання ці дзейнасці сэрца, шляхам спецыяльных прыёмаў у радзе выпадкаў можна яшчэ аднавіць жыццёвыя функцыі арганізма. Такое ажыўленне называецца рэанімацыяй. Клінічная смерць можа надысці на вуліцы ці ў іншых месцах, дзе няма ні ўрачоў, ні адпаведнай апаратуры. Па гэтаму кожны павінен практычна авалодаць найпростымі прыёмамі рэанімацыі. Гэтыя прыёмы ратуюць жыццё многім людзям. Выдаючая роля ў рапрацоўцы тэорыі рэанімацыі належыць украінскаму акадэміку У. А. Нягоўскаму(руск.) бел.. Пры наступе клінічнай смерці чалавека важна перш за хутка прыступіць да сардэчна-лёгачнай рэанімацыі. Для гэтага той, хто аказвае дапамогу павінен:

1. Выдаліць з верхніх дыхальных шляхоў назапашаную слізь, а часам ваду, пясок і рвотныя масы (пры ўтапленні).
2. Вызваліць шыю, грудную клетку і жывот пацярпелага ад цісных (якія ціснуць) частак адзення (расшпіліць каўнер, зняць гальштук, пасавы рэмень і г. д.).
3. Укласці яго спінай на цвердую гарызантальную паверхню, пад закаркі пакласці цвёрды валік ці руку. Галава пацярпелага павінна быць задрана, а ніжняя сківіца — высунута ўперад.
4. Прытрымліваць язык пацярпелага насоўкай ці сурвэткай, каб ён не западаў і не зачыняў гартань.
5. Выканаць штучнае дыханне[5]: перыядычна (прыкладна 16 разоў у мінуту) актыўна ўдзімаць паветра праз марлю або насоўку ў рот (нос) пацярпелага. Затым націснуць на грудную клетку і выклікаць «выдых».
   • грудная клетка пры правільным «ўдыху» павінна пашырацца;
   • працягласць штучнага «выдыху» павінна быць большай за «ўдых» прыкладна ў 2 разы.

Дадатныя вынікі дае спалучэнне с непрамым масажам сэрца, якое абавязкова неабходна рабіць пры адсутнасці пульсу і сэрцабіцця:

1. Адразу пасля кожнага ўдзімання паветра ў лёгкія рабіць 4—5 хуткіх штуршкападобных націсканняў на ніжнюю траціну грудзіны, намагаючыся прагнуць яе ў дарослых на 4—5 см, а ў дзяцей малодшага ўзросту — на 1,5—2 см у накірунку да пазваночніка. Рытм: 70—90 націсканняў у мінуту.

Рэанімацыю можна праводзіць удваіх: адзін чалавек робіць удзіманне паветра, а другі — непрамы масаж сэрца.

Зноскі

1. ↑ Дыхание. Дыхательная система. Функции дыхательной системы.(нявызн.).
2. ↑ Лекция о дыхательной системе(нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 29 ліпеня 2016.
3. ↑ Психалогия(нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 4 верасня 2016.
4. ↑ Вентиляция и легочные объемы. Газообмен и транспорт газов(нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2016.
5. ↑ У выдыхнутым паветры кіслароду дастаткова (16—17%) для забеспячэння газаабмену, а высокае ўтрыманне вуглякіслага газу (3—4%) стымулюе дыхальны цэнтр

Літаратура

• Машчанка М. Біялогія: вучэб. дапам. для 9-га кл. устаноў агульн. сярэдн. адукацыі з бел. мовай навучання / М.В.Машчанка, А.Л.Барысаў; пер. з рус. мовы В.У.Клімко. — 3-е выд. — Мн.: Нар. асвета, 2011. — ISBN 978-985-03-1531-1.
• Анна Моисеевна Цузмер, Оксана Леонтьевна Петришина. Человек. Анатомия, физиология, гигиена. — 11 издание. — Москва: «Просвещение», 1978.
• М. В. Мащенко, О. Л. Борисов, А. И. Выговская. Биология в 9 классе: учебно-методическое пособие для учителей. — Минск: «Народная асвета», 2005.
• Л. В. Камлюк, Н. А. Лемеза, Н. Д. Лисов. Биология для поступающих в вузы. — 11 издание, переработанное. — Минск: «ЮниПрессМаркет», 2014.