Малако
Малако́ — сакрэт малочных залоз млекакормячых. Яно з’яўляецца адзіным харчовым прадуктам, які забяспечвае малады арганізм усімі неабходнымі пажыўнымі рэчывамі. Для чалавека малако — гэта каштоўны прадукт харчавання.
Утварэнне малака звычайна звязана з актам родаў. Малако прызначана прыродай для кармлення дзіцянят. У выніку мэтанакіраванай дзейнасці чалавека некаторыя млекакормячыя жывёлы вырабляюць малака нашмат больш, чым ім патрэбна, каб выкарміць нашчадкаў. Лішкі малака людзі выкарыстоўваюць, папаўняючы свае харчовыя рэсурсы.
Хімічны склад
3 пункту гледжаняя фізічнай хіміі, малако ўяўляе сабой полідысперсную сістэму са складанай структурай. У малацэ тлушч змяшчаецца ў выглядзе эмульсіі, малочны цукар і солі ўтвараюць малекулярную і іонную фазы малака, бялкі — яго калоідную фазу. Фазы цесна звязаны паміж сабой так, што змены ў адным кампаненце вызываюць значныя змены іншых.
| Складнікі | Чалавек | Карова | Авечка | Каза | Кабыла | Паўночны алень |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Вада | 87,2 % | 87,5 % | 82,7 % | 86,6 % | 90,1 % | 66,9 % |
| Вугляводы | 7,0 % | 4,8 % | 6,3 % | 3,9 % | 5,9 % | 2,8 % |
| Тлушчы | 4,0 % | 3,5–4,2 % | 5,3 % | 3,7 % | 1,5 % | 16,9 % |
| Бялкі | 1,5 % | 3,5 % | 4,6 % | 4,2 % | 2,1 % | 16,9 % |
| Мікраэлементы | 0,3 % | 0,7 % | 0,9 % | 0,8 % | 0,4 % | 1,2 % |
Хімічны склад малака даволі складаны. Вылучана каля 250 яго кампанентаў. Акрамя асноўных кампанентаў малако змяшчае вітаміны, ферменты, гармоны, пігменты, газы і інш.
Галоўнай крыніцай вады, змешчанай у малацэ, з’яўляецца кроў. Вада ў малацэ выконвае ролю плазмы. Раствораныя ў вадзе кампаненты сухога рэчыва ўтвараюць калоідную сістэму. Трываласць калоіднай сістэмы дазваляе пераліваць, пастэрызаваць, кіпяціць, стэрылізаваць малако. Патрэбнасць навароджанага ў вадзе ў першыя дні жыцця задавальняецца за кошт малака.
У страваванні
Малако — самая распаўсюджаная ежа сярод усходнiх славян, сыравiна для прыгатавання смятаны, сыру, тварагу i г.д.
Народныя павер’і
Ад колькасцi малака залежаў дабрабыт сям’i. У той жа час малако вельмi часта выкарыстоўвалi ў магiчных дзеяннях, зарыентаваных на захаванне здароўя i дабрабыту.
- Лiчылася, калi ўвесну, са з’яўленнем першай ластаўкi, памыцца малаком, твар будзе белым, чыстым i прыгожым.
- Каб дзiця не сурочылi, пры яго першым рытуальным купаннi ў ваду дадавалi невялiкую колькасць малака.
- Паўсюль на Беларусi малако выкарыстоўвалi як магiчны сродак для спынення пажару, асаблiва калi ён пачынаўся ад удару маланкi.
- У той жа час у паўсядзённым жыццi гаспадыня павiнна была строга сачыць за тым, каб малако не «збягала» на адкрытае полымя — iнакш у каровы яно знiкне ўвогуле.
- Пралiваць малако на зямлю катэгарычна забаранялася. І калi крыху малака ўсё ж пралiвалася, каб пазбегнуць «малочных сурокаў», яго трэба было хутка затаптаць у зямлю.
- Калi малаком частавалi нейкую пабочную асобу, у кружку абавязкова клалi некалькi драбiнак солi. Гэта рабiлася для таго, каб «чужыя вочы» не сурочылi карову i ў яе не знiкла малако.
- У народнай медыцыне малаком адпойвалi тых, хто быў атручаны, кiслае малако выкарыстоўвалi для лячэння тых, каго ўкусiла змяя[1].
Гл. таксама
Зноскі
Літаратура
- Некрашэвіч У. I., Шашкоў М. С., Лазараў Л. П. Малочная справа: Вучэб. дапам. — Мн.: Ураджай, 1999. — 232 с.: іл. (Вучэбныя дапаможнікі для сельскагаспадарчых вышэйшых навучальных устаноў). ISBN 985-04-0425-6
 |
Малако на Вікісховішчы |
|---|
Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылка на Вікісховішча непасрэдна ў артыкуле
Катэгорыя·Малочныя прадукты
Катэгорыя·Вікіпедыя·Істотныя артыкулы
Катэгорыя·Напоі
Катэгорыя·Млекакормячыя