Музей гісторыі і культуры горада заснаваны ў Наваполацку ў 1968 г.
Дзейнічаў на грамадскіх пачатках як гарадскі музей працоўнай славы. У кастрычніку 1973 музей стаў дзяржаўным і быў перайменаваны ў краязнаўчы. Першая экспазіцыя размясцілася ў адным з баракаў, узведзеных першабудаўнікамі горада. У 1987 музей быў зачынены на рэканструкцыю. У снежні 1996 у новым будынку прыняла першых наведвальнікаў экспазіцыя «Традыцыі і сучаснасць», якая расказвала пра ўзнікненне і развіццё народных рамёстваў і традыцый у Полацкім рэгіёне. У чэрвені 1998 музей атрымаў сучасную назву. Першым кіраўніком музея быў Р.В. Ціханаў. 3 1996 дырэктар Дз.П. Бароўская.
Фонды музея (2008) налічваюць каля 15 тыс. адз. захоўвання. Экспазіцыйная пл. 394 м². У верасні 2008 адкрылася новая стацыянарная экспазіцыя па гісторыі Наваполацка, прысвечаная 50-годдзю горада. 3 1984 працуе выставачная зала музея (у асобным памяшканні, пл. 150 м²), дзе праводзяцца выстаўкі жывапісу, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, разнастайныя зменныя выстаўкі, працуе салон-крама.
Музей гісторыі і культуры горада Наваполацка//Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. – Мн., 1999. – Т. 5. – С. 233.